DİL VE KONUŞMA TERAPİSİ

ULUSAL ÇEKİRDEK EĞİTİM PROGRAMI

2016

MEZUNİYET ÖNCESİ

DİL VE KONUŞMA TERAPİSİ EĞİTİMİ

ULUSAL ÇEKİRDEK EĞİTİM PROGRAMI‐2016

DKT-UÇEP 2016

Yıl:

Temmuz 2016

ULUSAL ÇEKİRDEK EĞİTİM PROGRAMI ÇALIŞMA GRUBU

ÇEKİRDEK ÇALIŞMA GRUBU ÜYELERİ

Prof. Dr. S. Seyhun TOPBAŞ, İstanbul Medipol Üniversitesi, Dil ve Konuşma Terapisi Bölümü Prof. Dr. Ahmet KONROT, Üsküdar Üniversitesi, Dil ve Konuşma Terapisi Bölümü

Prof. Dr. İlknur MAVİŞ, Anadolu Üniversitesi, Dil ve Konuşma Terapisi Bölümü Doç. Dr. Esra ÖZCEBE, Hacettepe Üniversitesi, Dil ve Konuşma Terapisi Bölümü Uzm. DKT. Soner CERRAH, Dil ve Konuşma Terapistleri Derneği Başkanı

Uzm. DKT. Ali Uğur BEŞTAY, Dil ve Konuşma Terapistleri Derneği Başkan Yardımcısı

ALT ÇALIŞMA GRUBU ÜYELERİ

Doç. Dr. Maviş KULAK KAYIKCI, Hacettepe Üniversitesi, Dil ve Konuşma Terapisi Bölümü Yrd. Doç. Dr. Ayşen KÖSE, Hacettepe Üniversitesi, Dil ve Konuşma Terapisi Bölümü

Yrd. Doç. Dr. A. Müge TUNÇER, Anadolu Üniversitesi, Dil ve Konuşma Terapisi Bölümü Yrd. Doç. Dr. R. Sertan ÖZDEMİR, İstanbul Medipol Üniversitesi, Dil ve Konuşma Terapisi Bölümü

Yrd. Doç Dr. Emrah CANGİ, Üsküdar Üniversitesi, Dil ve Konuşma Terapisi Bölümü Öğr. Grv. Gülce ALEV, Biruni Üniversitesi, Dil ve Konuşma Terapisi Bölümü

Arş.Grv.Ayşın NOYAN ERBAŞ Hacettepe Üniversitesi, Dil ve Konuşma Terapisi Bölümü Arş. Grv. İbrahim YAŞA, Üsküdar Üniveritesi, Dil ve Konuşma Terapisi Bölümü

Uzm. DKT. Seda EYİLİKEDER, Dil ve Konuşma Terapistleri Derneği Üyesi Uzm. DKT. Zehra YILMAZ EKSEN, Dil ve Konuşma Terapistleri Derneği Üyesi

KATKIDA BULUNANLAR

“Ulusal Dil ve Konuşma Terapisi Yeterlikler Çerçevesi” Çalışma Grubu

Yrd. Doç. Dr. Müzeyyen ÇİYİLTEPE, Anadolu Üniversitesi, Dil ve Konuşma Terapisi Bölümü Dr. Fatma ESEN AYDINLI, Hacettepe Üniversitesi, Dil ve Konuşma Terapisi Bölümü

Ody. ve Kon. Boz. Uzm. Çiğdem ERGÜL, Günışığı Çocuk ve Aile Danışmanlık, Değerlendirme ve Eğitim Merkezi

Arş.Grv. İlkem KARA, Hacettepe Üniversitesi, Dil ve Konuşma Terapisi Bölümü

Arş.Grv. Aydan BAŞTUĞ DUMBAK, Hacettepe Üniversitesi, Dil ve Konuşma Terapisi Bölümü

Arş.Grv. Tuğçe KARAHAN, Hacettepe Üniversitesi, Dil ve Konuşma Terapisi Bölümü Arş.Grv. Önal İNCEBAY, Hacettepe Üniversitesi, Dil ve Konuşma Terapisi Bölümü

Uzm. DKT. Eyüp SEZER, İstanbul Medipol Üniversitesi Hastanes, Dil ve Konuşma Terapisi Polikliniği

Uzm. DKT. Seçil Oral AYDIN, Dil ve Konuşma Terapistleri Derneği Üyesi

Uzm. DKT. Arusyak Safa JAMİLABADİ, Dil ve Konuşma Terapistleri Derneği Üyesi

Ekrem ÇİÇEK (Lisans Öğrenci Temsilcisi), Anadolu Üniversitesi, Dil ve Konuşma Terapisi Bölümü

“Mezuniyet Öncesi Dil ve Konuşma Terapisi Eğitiminin İçeriği” Çalışma Grubu

Doç. Dr. Özgül Akın ŞENKAL, Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Özel Eğitim Bölümü, İşitme ve Konuşma Bozuklukları Uzmanı

Yrd.Doç. Dr.Elçin TADIHAN ÖZKAN, Anadolu Üniversitesi, Dil ve Konuşma Terapisi Bölümü Yrd. Doç. Dr. Özlem ÜNAL LOGACEV, Anadolu Üniversitesi, Dil ve Konuşma Terapisi Bölümü

Ögr.Grv. Dilek Eroğlu UZUN, Üsküdar Üniversitesi, Dil ve Konuşma Terapisi Bölümü

Öğr. Grv. Maral Ötüken YEŞİLYURT, Üsküdar Üniversitesi, Dil ve Konuşma Terapisi Bölümü Öğr. Grv. Işıl ÖZDEMİR, Biruni Üniversitesi, Dil ve Konuşma Terapisi Bölümü

Öğr. Grv. Aşena KARAMETE, Biruni Üniversitesi, Dil ve Konuşma Terapisi Bölümü Arş.Grv. Gamze YEŞİLLİ, Üsküdar Üniversitesi, Dil ve Konuşma Terapisi Bölümü Uzm. DKT. Ayça BİLGE, Dil ve Konuşma Terapistleri Derneği Üyesi

Uzm. DKT. Evrim GERÇEK, Dil ve Konuşma Terapistleri Derneği Üyesi Uzm. DKT. Hüseyin DURU, Dil ve Konuşma Terapistleri Derneği Üyesi Uzm. DKT. İlim AKSU, Dil ve Konuşma Terapistleri Derneği Üyesi

Uzm. DKT. Nezihe Çıtav SÜNGÜN, Dil ve Konuşma Terapistleri Derneği Üyesi

Uzm. DKT. Öykü TEZEL BAYRAKTAROĞLU, Dil ve Konuşma Terapistleri Derneği Üyesi Uzm. DKT. Sema UZ HASIRCI, Dil ve Konuşma Terapistleri Derneği Üyesi

Ody.ve Kon. Boz. Uzm. Songül ELMACI DÜNDAR, İletişim Başkent Özel Eğitim Kurumu Dkt. Güllüşan SARAL ÇELEBİ, Dil ve Konuşma Terapistleri Derneği Üyesi

Muhammet ALKAN (Lisans Öğrenci Temsilcisi) Anadolu Üniversitesi, Dil ve Konuşma Terapisi Bölümü

İÇİNDEKİLER TABLOSU

KISALTMALAR............................................................................................................................ 6

1. GİRİŞ.......................................................................................................................................... 7
   1. Ulusal ÇEP’in amacı, hedefleri ve ilkeleri.................................................................................. 9
   2. Ulusal ÇEP ne değildir?
2. TANIMLAR ve AÇIKLAMALAR..................................................................................................... 11
3. ULUSAL ÇEP’İ YAPILANDIRMA/GELİŞTİRME SÜRECİ....................................................................... 14
   1. DÜNYADA DKT LİSANS EĞİTİMİNİN STANDART VE YETERLİKLERİNİ YAPILANDIRMA SÜRECİ.............. 14
   2. TÜRKİYE’DE DKT LİSANS EĞİTİMİNİN STANDART VE YETERLİKLERİNİ YAPILANDIRMA SÜRECİ............ 15
   3. ULUSAL ÇEP’İ YAPILANDIRMA SÜRECİ................................................................................... 17
      1. DeğerlendirmeToplantıları...................................................................................... 17
      2. Çalıştay ve Paydaş Görüşleri................................................................................... 18
4. DİL VE KONUŞMA TERAPİSİ MESLEĞİNİN KAVRAMSAL ÇERÇEVESİ...................................................... 21
   1. DİL VE KONUŞMA TERAPİSİ MESLEĞİNİN TANIMI VE YASAL DAYANAKLARI................................... 21
   2. DİL VE KONUŞMA TERAPİSİ MESLEĞİNİN BİLİMSEL DAYANAKLARI (Kuram, Yaklaşım ve Kapsam)..... 22
   3. DİL VE KONUŞMA TERAPİSTLİĞİ SÜRECİ................................................................................ 25
5. ULUSAL ÇEKİRDEK EĞİTİM PROGRAMININ ÖĞELERİ......................................................................... 29
   1. Mezuniyet Öncesi DKT Eğitiminin Amacı ve Ulusal Program Yeterlikleri....................................... 30
      1. DKT Eğitiminin Amacı............................................................................................. 30
      2. DKT UlusaLisans Program Yeterlikleri........................................................................ 31
   2. DKT Eğitiminin İçeriği........................................................................................................ 34
      1. Mezuniyet Öncesi DKT Eğitiminin Ana İçeriği ve Öğrenme Kazanımları............................ 34
      2. Dil ve Konuşma Terapisinde Klinik Durumlar.............................................................. 45
         1. Çekirdek Semptomlar/Durumlar/Riskler.......................................................... 47
            1. Çekirdek Semptomlar/Durumlar/Riskler Listesi..................................................... 48
         2. DKT İşlevsel Değerlendirme ve Ayırıcı Tanı için Önemli olan Hastalıklar ve Bozukluklar    53
            1. DKT İşlevsel Değerlendirme ve Ayırıcı Tanı için Önemli olan Hastalıklar ve

Bozukluklar Listesi............................................................................................. 55

1. 1. 1. 3. Dil ve Konuşma Terapisi İşlevsel Değerlendirme/Ayırıcı Tanı/Müdahale Alanları ve Öğrenme Düzeyleri ile Çekirdek Tıbbi Hastalıkların/

Bozuklukların İlişkilendirilmesi...................................................................... 60

1. 1. 1. 1. 1. Dil ve Konuşma Terapisi İşlevsel Değerlendirme/Ayırıcı Tanı/Müdahale Alanları

ve Öğrenme Düzeyleri ile Çekirdek Tıbbi Hastalıkları/Bozuklukları İlişkilendirilme Listesi 62

3. 1. 3. Temel DKT Mesleki Klinik Uygulamaları ve Becerileri................................................... 66
4. Temel DKT Mesleki Uygulamaları ve Becerileri Listesi........................................... 68
   3. Ölçme‐Değerlendirme Yöntemleri
6. ÖĞRETİM ELEMANLARININ VE KLİNİK DANIŞMANLARIN NİTELİKLERİ.................................................. 79
7. ULUSAL ÇEKİRDEK EĞİTİM PROGRAMINI KİMLER, NEREDE, NASIL KULLANABİLİR?................................ 80

KAYNAKLAR............................................................................................................................... 81

KISALTMALAR

ASHA: American Speech-Language-Hearing Association (Amerikan Konuşma-Dil- İşitme Derneği)

CPLOL: Comité Permanent de Liaison des Orthophonistes-Logopèdes de l’UE (Avrupa Birliği Dil ve Konuşma Terapistleri Daimi İrtibat Komitesi)

DKT: Dil ve Konuşma Terapisi /Dil ve Konuşma Terapisti

DKTD: Dil ve Konuşma Terapistleri Derneği, Türkiye

DSÖ: Dünya Sağlık .rgütü

ICF-CY: International Classification of Functioning, Disability, and Health – Children & Youth (İşlevselliğin, Engelliliğin ve Sağlığın Uluslararası Sınıflandırması - Çocuk ve Genç Versiyonu)

RAM: Rehberlik ve Araştırma Merkezleri

RCSLT: Royal College of Speech and Language Therapists Association (Dil ve Konuşma Terapistleri Kraliyet Akademisi Derneği)

SUT: Sağlık Uygulama Tebliği STK: Sivil Toplum Kuruluşu WHO-DSÖ: Dünya Sağlık Örgütü

1. GİRİŞ

Ülkemizde ve KKTC’de Sağlık Bilimleri Fakülteleri sayısının son yıllarda hızla artması, fakültelerde alt yapı, eğitim, akademik kadro, mezun profili gibi sorunları gündeme getirmiştir. Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dekanı Sayın Prof.Dr. Sibel Aksu Yıldırım’ın öncülük etmesi ile 27 Mart 2015 tarihinde ile Hacettepe Üniversitesi ev sahipliğinde düzenlenen değerlendirme toplantısında “Fakülteler arası iletişim ve işbirliğinin geliştirilmesi, deneyimlerin paylaşılması ve sağlık bilimleri alanındaki politikaların daha verimli geliştirilebilmesi” amacıyla ortak bir platforma ihtiyaç duyulduğu dile getirilmiş; bunun sonucunda Türkiye ve KKTC’den 27 Sağlık Bilimleri Fakültesi dekanının öncülüğünde “Sağlık Bilimleri Fakültesi Dekanlar Konseyi” (SABDEK) kurulmuştur. Aynı toplantıda, Prof. Dr. Sibel Aksu Konsey Başkanlığına seçilmiş ve Sağlık Bilimleri Fakülteleri Dekanlarından oluşan sağlık meslekleri mensubu 7 kişilik SABDEK Yürütme Kurulu ve sekreteryası da oluşturulmuştur. Toplantının açılışında, Hacettepe Üniversitesi Rektör Yardımcısı Sayın Prof. Dr. Yüksel Kavak, günümüzde yükseköğrenimde hızla artan büyüme ve gelişmenin üniversiteler arasında rekabeti artırdığı ve eğitimde kalite güvence sisteminin üniversitelerin en önemli gücü olacağına dikkat çekerek önümüzdeki yıllarda sağlık alanındaki eğitim reformlarının yaygınlaşacağını ifade etmiştir. Çalışmalarına başlayan SABDEK Yürütme Kurulu SAĞLIK BİLİMLERİ FAKÜLTELERİ DEKANLAR KONSEYİ (SABDEK) YÖNERGESİ uyarınca dört çalışma komisyonu oluşturmuştur: Eğitim Komisyonu, Alt-Yapı Komisyonu, İstihdam Komisyonu ve Araştırma-geliştirme ve Yayım Komisyonu.

Sağlık Bilimleri Dekanlar Konseyi’nin ikinci genel toplantısı 29-30 Haziran 2015 tarihinde Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Yakın Doğu Üniversitesi ev sahipliğinde, YÖK Başkan vekili Sayın Prof. Dr. Safa Kapucuoğlu, UAK DKT ve Sağlık Bilimleri Eğitim Konseyi Başkanı Sayın Prof. Dr. Mustafa Solak ve Kuzey Kıbrıs YÖDAK Başkanı Sayın Prof. Dr. Hüseyin Gökçekuş’un da katılımlarıyla gerçekleştirilmiştir. Bu toplantıda yapılan yoğun Komisyon çalıştaylarında, “Eğitim Komisyonu” paydaş analizi, swot analizi, stratejik amaç ve hedeflerini belirleyerek hızla çalışmalarına başlamıştır.

Prof. Dr. Sultan TAŞÇI başkanlığında oluşturulan SABDEK Eğitim Komisyonu Sağlık Bilimleri alanında verilen eğitimin niteliğini arttırma ve geliştirmeye yönelik çalışmalar yaparak Türkiye ve KKTC’deki Sağlık Bilimleri Fakülteleri bünyesindeki tüm programların ulusal ve uluslararası akreditasyon yeterliliklerini sağlayacak zemin oluşturmayı hedeflemiştir. Bu bağlamda farklı sağlık meslekleri eğitiminin iyileştirilmesi, temel standartların oluşturulması için çalışmalar başlatılmış ve önemli bir adım atılarak her mesleki programın “Ulusal Çekirdek Eğitim Programı’nı (UÇEP)” oluşturmak üzere özel alt çalışma grupları kurulmasına karar verilmiştir. Eğitim Komisyonu, Ulusal Çekirdek Eğitim

Programlarının ön hazırlık çalışmasını yaptırmak ve UÇEP sürecini başlatmak amacıyla 7 Eylül 2015 günü Hacettepe Sağlık Bilimleri Fakültesi Dekanı Sayın Prof.Dr. Sibel Aksu Yıldırım’ın ev sahipliğinde toplanmıştır. Bu toplantıda alınan kararla Beslenme ve Diyetetik, Çocuk Gelişimi, Dil ve Konuşma Terapisi, Ergoterapi, Fizyoterapi ve Rehabilitasyon ile Odyoloji bölümlerinin Çekirdek Eğitim Programlarının (ÇEP) oluşturulması planlanmıştır. Her bölümün UÇEP’i için çalışma grubu ve alt çalışma grubunun belirlenmesi çalışma grubu üyelerinden beklenenlerin saptanması ve çalışma planı taslağı oluşturulmuştur. Her bir grubun çalışma kolaylığı için mesleği temsilen 5-6 kişinin uygun olduğu görüşülerek UÇEP çalışma grupları için aday önerileri ve koordinasyondan sorumlu olan kişiler belirlenmiştir. Bu toplantıda SABDEK Eğitim Komisyonu hedefleri doğrultusunda belirlenen Dil ve Konuşma Terapisi UÇEP Çalışma Grubu, lisans programı olan mesleği temsil eden ve deneyimli üniversite öğretim üyeleri ile meslek örgütü temsilcilerinden oluşan isimlerden oluşturulmuştur. ÇEP Çalışma Grubuna SABDEK Eğitim Komisyonu üyesi olan Prof. Dr. Seyhun Topbaş başkanlık etmiştir. Dil ve Konuşma Terapisi UÇEP Çalışma Grubu SABDEK Eğitim Komisyonu tarafından belirlenen çalışma takvimine uygun olarak 23 Ekim 2015 tarihinde çalışmalarına başlamıştır.

Yaklaşık bir yıl süren DKT-UÇEP: 2016 çalışması ile DKT programları başta olmak üzere DKT eğitimi ile ilgili tüm kurum ve kuruluşlara, mezuniyet öncesi DKT eğitimine yönelik, DKT eğitiminin ana dayanaklarının ve esaslarının ulusal ölçekte belirlendiği genel bir çerçeve / ulusal bir çerçeve sunulması; bununla, ülkemizdeki mezuniyet öncesine yönelik tüm eğitim uygulamalarında uluslararası DKT eğitimi ilke ve yaklaşımları doğrultusunda belirli bir standardın sağlanması amaçlanmaktadır.

Ülkemizin mevcut kalkınma planlarında ve stratejilerinde sağlık, terapi ve rehabilitasyon ile eğitim hizmetlerine verilen önem ayrıntılı olarak açıklanmıştır. Bu hizmetler içinde hastalara, özürlülere, çocuklara, yaşlılara ve kadınlara götürülecek hizmetler ise ülkesel öncelikler içinde yer almaktadır. Bu bireylerin bir sağlık, hastalık, kaza vb durumlarda ortaya çıkan iletişim, dil, konuşma, ses ve yutma fonksiyonlarındaki kayıplar dünyada olduğu kadar ülkemizde de çok yüksek bir orandadır. Bu nedenle de ülkemizin Dil ve Konuşma Terapisti ihtiyacına olan talep her geçen gün artmaktadır.Özellikle 06.04.2011 tarihinde kabul edilerek yürürlüğe giren 6225 sayılı Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile DKT mesleğinin yasal statüye kavuşmasının yanı sıra varolan ve giderek artan ülke ihtiyacı doğrultusunda yeni DKT lisans eğtimi programlarına talebin çoğalacağı öngörülmektedir. Bu bağlamda hem var olan programların henüz yolun başında iken daha nitelikli eğitim sunarak sürdürülmesi, hem de yeni açılacak programlara yol gösterici ve temel olması açısından, DKT-UÇEP:2016 çalışması önemli bir adım olmuştur.

1. 1. Ulusal ÇEP’in amacı, hedefleri ve ilkeleri:

Amaç:

DKT-UÇEP: 2016 çalışmasında, Avrupa Birliği’nin Dil ve Konuşma Terapisi Eğitimi için belirlediği kriterler, Bologna Uyum Süreci ve Yüksek Öğretim Yeterlilikler Çerçevesi doğrultusunda; ulusal çerçevede Dil ve Konuşma Terapisi lisans eğitim programının minimum standartlarını belirleyerek ülke genelinde Dil ve Konuşma Terapisi lisans eğitiminde standardizasyonu sağlamak için ulusal / uluslararası bir çerçeve sunulması amaçlanmıştır.

Yaklaşımlar, hedefler ve ilkeler:

DKT-UÇEP: 2016 süreci ile birlikte benimsenen yaklaşımlar, hedefler ve ilkeler şunlardır:

1. DKT-UÇEP:2016’da
   1. Eğitim dahil olmak üzere sağlığa ilişkin tüm süreçlerde biyo‐psiko‐sosyal ve çokkültürel yaklaşım,
   2. Ulusal / Uluslararası Mesleki Yeterliklere dayalı yaklaşım,
   3. Dil ve konuşma terapisi mesleki sürecine dayalı yaklaşım,
   4. Dil ve konuşma terapistlerinin karşılaştığı, kendi alanına yönelik işlevsel değerlendirme ve ayırıcı tanı koyduğu ve bu doğrultuda müdahale hizmetlerinde bulunduğu klinik çekirdek durumlar listesine dayalı yaklaşımlar birlikte benimsenmiştir. Bu bağlamda genel sağlıkla ilgili semptomlar, bozukluklar, hastalıklar, klinik problemler çerçevesi ile dil ve konuşma terapistinin sahip olması gereken mesleki bilgi ve becerilerin oluşturduğu çerçeve arasındaki ilişki gözetilmiştir.
2. Mezuniyet öncesi DKT eğitiminin, eğitim çıktılarına dayalı bir yaklaşım çerçevesinde geliştirilmesi ve uygulanması; bu çerçevede, DKT mezununun yeterliklerinin belirlenerek tüm eğitim sürecinin bu yeterlikler çerçevesi doğrultusunda yürütülmesi hedeflenmiştir.
3. Biyo‐psiko‐sosyal ve çokkültürlü yaklaşım doğrultusunda semptom/durum/risk listesininin adli ve/veya psikososyal durumları, sağlıklılık durumlarını ve çevresel‐küresel durumları içerecek şekilde daha geniş çerçevede ele alınarak belirlenmesi; bu şekilde son dönemlerde sağlık alanında ortaya çıkan ihmal ve istismardan, göç ve olağandışı durumlara kadar, bir DKT programı mezun dil ve konuşma terapistinin görevi sırasında yönetmesi gereken çeşitli durumların eğitime yansıtılmasına özen gösterilmiştir (TIP-UÇEP, 2014).
4. Dil ve konuşma terapisi mesleğinin karşılaştığı, işlevsel değerlendirme/ayırıcı tanı ve müdahale hizmetlerinde bulunduğu klinik durumlar/bozukluklar listesinin uluslararası standartlara ve yasal tanımlara göre ortaya çıkarılması ve DKT adaylarının lisans eğitimi sırasında kendilerinden beklenen öğrenme düzeyleri ile ilişkilendirilmesi sağlanmıştır.

5. Çekirdek klinik durumlar/bozukluklar listesini mesleki uygulamalar ve becerilerle ilişkilendirerek, DKT lisans eğitimi programlarını uygulayacak üniversiteler başta olmak üzere tüm ilgili kurum ve kuruluşlara DKT mesleğinin görev tanımı ve mezuniyet öncesi DKT eğitimi ile mezuniyet yeterlikleri hakkında bilgilendirmeye yönelik temel dayanakların oluşturulması hedeflenmiştir.
6. Dil ve konuşma terapisi mesleğini icra ederken bir dil ve konuşma terapistinin uygulaması gereken temel beceriler “Temel DKT Mesleki Uygulamaları ve Becerileri” perspektifinde gözden geçirilerek öğrenme düzeyleriyle birlikte düzenlenmiştir.
7. Sağlık Bilimleri Fakültelerindeki DKT lisans eğitimi programlarının 2018‐2019 eğitim‐öğretim yılına kadar DKT-UÇEP: 2016 doğrultusunda yapılandırılması ve söz konusu eğitim yılında uygulamaya geçilmesi hedeflenmektedir. Bu çerçevede mevcut DKT lisans programlarını yürütmekte olan bölümlerin bir yıllık süreç içinde;

1. DKT programlarını DKT-UÇEP doğrultusunda revize etmeleri, tüm DKT bölümlerinin mezun yeterliklerini bu çerçevede tanımlamaları,
2. Klinik öncesi ve klinik dönem eğitim programlarını, DKT-UÇEP’i tümüyle kapsayacak şekilde yeniden düzenlemeleri,
3. Fakülte eğitim programlarını; yaklaşık % 75‐90’ının DKT-UÇEP’in tamamını kapsayacak şekilde ve geriye kalan % 10‐25’lik kısmının ise program hedefleri, bireysel gelişim hedefleri ve öğrenci beklentileri doğrultusunda geliştirilen seçmeli ve diğer programlardan oluşacak şekilde geliştirmeleri,
4. Yeni açılacak DKT bölümlerinin ise programlarını yukarıda belirtilen ilkeler doğrultusunda DKT-UÇEP çerçevesinde geliştirmeleri ve uygulamaları beklenmektedir.
   2. Ulusal ÇEP (DKT-UÇEP:2016) ne değildir?

DKT-UÇEP:2016, genel olarak kullandığımız anlamıyla bir eğitim programı değildir. DKT programlarını kendi eğitim programlarını oluştururken esas alacakları çerçeve programdır. Çıktıya dayalı eğitim yaklaşımı doğrultusunda geliştirildiği için, başlangıç noktası eğitim çıktıları / yeterliklerdir. Dolayısıyla, ulusal yeterlikler çerçevesi üzerine kurulmuş; DKT alanına yönelik çekirdek klinik durumları / bozuklukları, bunlarla ilişkili tıbbi hastalıkları ve temel dil ve konuşma terapisi mesleki uygulamaları belirlenmiş bir çerçeve programıdır. Bu bağlamda öncelikle uluslararası çerçevedeki DKT eğitimi ile ülkemizdeki DKT eğitiminin başlangıç noktası, gelişimi ve bugünkü durumu araştırılarak dil ve konuşma terapisi mesleğinin uluslararası ve ulusal yasal dayanakları temel alınmış ve ilerleyen bölümlerde açıklanmıştır. Bu nedenle kitapçıkta temel veya klinik bilimlere ait ayrıntılı hedeflerin ve içeriklerin olmaması, yine öğrenme ve değerlendirme yöntemlerine yönelik ayrıntılara yer verilmemesi bir eksiklik olarak görülmemelidir.

2. TANIMLAR ve AÇIKLAMALAR

Ulusal Çekirdek Eğitim Programı / Ulusal Çerçeve Eğitim Programı:

Mezuniyet öncesi “Ulusal Çekirdek Eğitim Programı” veya “Ulusal Çerçeve Eğitim Programı” (Ulusal ÇEP), ülkemizde uygulanması gereken mezuniyet öncesi dil ve konuşma terapisi eğitiminin, ulusal ölçekte çerçevesini çizen ve temel dayanaklarını sıralayan ana programdır. Ülkemizde bir ilk olan Dil ve Konuşma Terapisi Ulusal Çekirdek Eğitim Programı’nın (DKT-UÇEP:2016) 4 temel dayanağı şunlardır:

1. Mezuniyet öncesi DKT eğitimin amacı ve ulusal yeterlikler çerçevesi;
2. Dil ve konuşma terapisi mesleği kavramsal çerçevesi
3. Dil ve konuşma terapisinde klinik durumlar ve ilgili listeler
4. Temel dil ve konuşma terapisi mesleki uygulamaları ve becerileri

Çekirdek Lisans Eğitim Programı / Çerçeve Lisans Eğitim Programı:

Her bir dil ve konuşma terapisi bölümünün, DKT-UÇEP çerçevesinde hazırlaması gereken mezuniyet öncesi “Dil ve Konuşma Terapisi Çekirdek Eğitim Programı” veya “Dil ve Konuşma Terapisi Çerçeve Eğitim Programı” eğitim yaklaşımı ve ilkelerinden eğitim çıktılarına/yeterliklerine, öğrenme içeriğinden öğrenme ve değerlendirme yöntemlerine, uygulama sürecinden değerlendirme sürecine kadar bütün boyutlarıyla, kendi programında uyguladığı dil ve konuşma terapisi eğitiminin ana yapısı ve bileşenlerini, dayandığı temel ilke, yaklaşım ve yöntemlerini içeren esaslar, yollar ve yöntemler bütünüdür.

Dil ve Konuşma Terapisi Ulusal Lisans Programı Yeterlikleri

Mezuniyet öncesi DKT eğitiminin sonunda, lisans programından mezun olan dil ve konuşma terapistinin nitelikli bir hizmet sunabilmesi, karşılaştığı durumları etkin bir şekilde anlayabilmesi, değerlendirebilmesi ve yönetebilmesi, sağlık, eğitim ve diğer alanlarda üstlendiği görevleri nitelikli bir şekilde yerine getirebilmesi için sahip olması gereken bilgi, beceri, tutum ve değerler bütünüdür. Mezuniyet öncesi DKT eğitiminin eğitim çıktılarının yeterlikler şeklinde belirtilmesidir.

Çekirdek Semptomlar/Durumlar/Riskler Listesi:

Dil ve konuşma terapistinin sağlık hizmeti sunan klinik ortamlar (hastane, poliklinik, acil klinik, yatan hasta servisi, sağlık merkez birimi, sağlık ocağı vb) ile eğitim, özel eğitim ve diğer rehabilitasyon ortamlarında (rehberlik ve araştırma merkezi, okul, işyeri, özel eğitim ve rehabilitasyon merkezi, yaşlı bakım evleri, ev, vb) karşı karşıya olduğu ve belirli düzeylerde yönetmesi gereken “ilk karşılaşma durumları”nı içerir.

Bunlar aşağıda sıralanan iki ana başlık altında dört düzeyde toplanmıştır:

• 1. “Çekirdek semptomlar/durumlar/riskler”
  2. Diğer durumlar
• Adli ve / veya psikososyal durumlar: Şiddet, ihmal ve istismar vb.
• Sağlıklılık durumları: Büyüme ve gelişme, beslenme ve yutma vb;
• Çevresel (fiziksel çevre, sosyo‐kültürel çevre) ve küresel durumlar: Okul, işyeri, yerleşim merkezi gibi çevrelerde karşı karşıya olunan salgın, afet, göç ve savaş vb olağanüstü diğer durumlar.

Dil ve Konuşma Terapisinde İşlevsel Değerlendirme ve Ayırıcı Tanı için Önemli olan Çekirdek Hastalıklar ve Bozukluklar Listesi

Dil ve konuşma terapisi kapsamına giren birincil ve ikincil dil, konuşma, ses ve yutma bozukluklarının dünyada halen yürürlükte olan ICD-10 sınıflaması ve DSM-IV tanı ölçütleri çerçevesinde; ayrıca yasal mesleki görev tanımlarında verilen tanımlamalar esas alınarak verilen DKT alanları ve tıbbi hastlalıkları ve bozuklukların sıralndığı listedir (ilgili bölümde ayrıntılı açıklanmıştır).

Dil ve Konuşma Terapisi İşlevsel Değerlendirme/Ayırıcı Tanı/Müdahale Alanları ve Öğrenme Düzeyleri ile Çekirdek Hastalıklar/Bozukluklar İlişkilendirme Listesi

Bu liste DKT tanı ve müdahale alanları, öğrenme düzeyleri ile tıbbi teşhis/tanı gerektiren hastalıklar/bozukluklar ve hastalıkların sekelleri olan iletişim, dil, konuşma, ses ve yutma bozuklukları, bunlarla ilgili yapı/organ sistemlerinin ilişkilendirildiği listedir (ilgili bölümde ayrıntılı açıklanmıştır).

DKT İşlevsel Değerlendirme/Ayırıcı Tanı/Müdahale Alanları Öğrenme Düzeyleri

DKT lisans programından mezun olan dil ve konuşma terapistinin bir klinik durum karşısında sergilemesi gereken performansın, dolayısıyla öğrenmenin asgari düzeyini belirtir (Bkz Tablo 1). Asgari düzey, listedeki her bir bozukluk alanı için ayrı ayrı belirlenir.

Temel DKT Mesleki Uygulamaları ve Beceriler Listesi:

DKT programından mezun olan dil ve konuşma terapistinin, belirli düzeylerde yapması, yönetmesi gereken temel DKT uygulamalarını içerir.

Temel DKT Mesleki Uygulamaları ve Becerileri Öğrenme Düzeyleri

DKT programından mezun olan dil ve konuşma terapistinin, temel DKT uygulamaları sırasında sergilemesi gereken performansın, dolayısıyla öğrenmenin asgari düzeyini belirtir (Bkz Tablo 2). Asgari düzey listesindeki her bir beceri/uygulama için ayrı ayrı belirlenir.

Ulusal ÇEP Akreditasyon İlişkisi

DKT-UÇEP, Dil ve Konuşma Terapisi programlarının akredite edilebilmesi için programların öğrencilere kazandırması gereken yeterliliklerin genel çerçevesini çizmektedir. Bu çerçevenin eğitim programlarının akreditasyon standartlarına uyumları sürecinde de yol gösterici olması beklenmektedir.

3. ULUSAL ÇEP’İ YAPILANDIRMA/GELİŞTİRME SÜRECİ
   1. DÜNYADA DKT EĞİTİM PROGRAMLARININ STANDART VE YETERLİKLERİNİ YAPILANDIRMA SÜRECİ

Dünyada dil ve konuşma terapisti yetiştirilmesine 1940’lı yıllarda başlanmıştır. Bugün en çok tercih edilen, en rekabetçi ve en çok kazanan mesleklerden biridir. Bu mesleğin dünyadaki eğitim uygulamaları ortak asgari mesleki yeterlik ölçütleri çerçevesinde belirlenmekle birlikte, ülkelerin kendi eğitim mevzuatlarına göre de farklılaşmaktadır. Amerika ve Kanada’da dil ve konuşma terapisi mesleği üniversite düzeyinde dört yıllık lisans üzerine yüksek lisans ile verilmektedir. Ancak bilindiği gibi, ABD’de üniversitelerde genel olarak lisans eğitiminin ilk iki yılı temel düzeydedir. Daha sonraki yıllarda ise sadece mesleğe giriş bilgileri verilmekte; mesleki yetkinlik unvanları, mesleği icra edebilme yetkisi ise, mesleki dernekler tarafından (örneğin, ASHA-Amerikan Konuşma-Dil-işitme Birliği–American Speech-Language-Hearing Association) akredite üniversitelerin yüksek lisans programlarından mezun olduktan sonra klinik yeterlik sertifikası ile verilmektedir. Avustralya ve İngiltere’de ise doğrudan lisans eğitimi ile dil ve konuşma terapisi mezunu verilmektedir.

Avrupa Birliği (AB) Ülkeleri içinde lisans eğitimi farklılık göstermekte birlikte genel olarak Bakalorya (1 yıl üniversite hazırlık) sonrası üniversite lisans düzeyinde üç-dört yıllık doğrudan mesleğe yönelik lisans eğitimi ile bazı ülkelerde ise beş yıllık (3+2) eğitimden sonra verilmektedir. AB, dil ve konuşma terapistinin yetkinlik alanları sağlık ve eğitim sektörleri arasında bir köprü olarak çok yönlü sorumluluklar içeren geniş bir yelpazeye yayıldığı için dil ve konuşma terapistinin yeterince donanımlı, hem uygulamacı hem de araştırmacı kimliklerinin olması gereğinden hareketle eğitimlerine de bir standart getirilmesi için 1988 yılından bu yana çalışmalarını sürdürmektedir. Avrupa Birliği ülkelerindeki tüm dil ve konuşma terapistleri meslek derneklerini/odalarını temsilen kurulan CPLOL (Standing Liaison Committee of Speech & Language Therapists/Logopedists in the European Union-Avrupa Birliği Dil ve Konuşma Terapistleri/Logopedleri Daimi İrtibat Komitesi), Dil ve konuşma Terapisi mesleğinin tanımını yapmışlar ve mesleki etik ilkelerini, meslek yeterliklerini ve meslek eğitimi standartlarını çeşitli çalışmalarla sürekli revize ederek belirlemişler (1997, 2007 ve 2009) ve Bologna süreci sonrasında tüm üye ülkeleri bu kriterlere uyma gereği getirmişlerdir. CPLOL’un 1997’de benimsediği mesleki eğitim ölçütleri çerçevesi 2007’de revize edilerek bazı üye ülkelerde uygulamaya konmuştur (CPLOL, 2007). Avrupa Birliği ülkelerindeki uygulamalarda söz konusu alanlardaki meslek unvanlarının verilmesi, mesleği icra edebilme yetkisi, buna bağlı olarak kadroların ihdası, Türkiye'dekine benzer bir biçimde bir lisans eğitimine dayalı olduğundan bu ülkelerdeki uygulamaların ülkemiz koşullarına anahatlarıyla benzer olduğu söylenebilir. Bununla

beraber, AB ülkelerindeki lisans eğitimi uygulamalarında yer alan temel ilkelerin ABD'deki eğitim ilkeleri ile örtüştüğünü de vurgulamak gerekir. Bir başka ifade ile, ABD'de konuşma dil bozuklukları alanındaki uzmanlaşma lisansüstü eğitim yoluyla (ikinci basamakta) sağlanmakta iken, AB ülkelerinde uzmanlaşma lisansta (birinci basamakta) başlamaktadır (Uluslararası Logopedi ve Foniatri Birliği (IALP-International Association for Logopedists and Phoniatrists), Avrupa Birliği Dil ve konuşma Terapistleri/Logopedi Birliği (CPLOL-Standing Liaison Committee of Speech and Language Therapists/Logopedists in the European Union), Amerikan Konuşma, Dil ve İşitme Birliği (ASHA- American Speech, Language and Hearing Association), Dil ve Konuşma Terapistleri Kraliyet Akademisi (RCSLT-Royal College of Speech and Language Therapists). CPLOL, üye ülkelerdeki dil ve konuşma terapistliği eğitiminin yüksek lisans seviyesine yükseltilmesi konusunda tavsiye kararı almıştır. 2014 yılında CPLOL, Ülkemizin Avrupa Birliğine aday ülke olması nedeniyle Türkiye’deki dil ve konuşma terapistlerini temsil eden Dil ve Konuşma Terapistleri Derneği tarafından temsil edilmesini kabul etmiş ve meslek derneğimizi gözlemci üye sıfatıyla bünyesine almıştır. Bu gelişme Türkiye’deki eğitim programlarının da AB’ne uyumlaştırılması sürecini başlatmıştır.

1. 2. TÜRKİYE’DE    DKT    LİSANS    EĞİTİMİ    STANDART    VE    YETERLİKLERİNİ YAPILANDIRMA SÜRECİ

Ülkemizde DKT eğitimi ile ilgili girişimler 1980’li yıllara dayansa da, henüz gelişimini sürdürmektedir. Bu alandaki girişimlerde Hacettepe Üniversitesi, işitme kayıpları ile konuşma gelişimi arasındaki sıkı ilişkiden yola çıkarak hem “Odyoloji” hem de “Dil ve Konuşma Bozuklukları” alanına hizmet vermek amacıyla 1980’li yıllarda “Odyoloji ve Konuşma Bozuklukları” yüksek lisans programlarını başlatmıştır. Ancak, her ne kadar birbirleriyle yakın ilişkide olsalar da, odyoloji ile dil ve konuşma terapisi eğitiminin iki farklı meslek yapılanması içerisinde olması gereği uluslar arası platformlarda oldukça uzun yıllar önce kabul görmüş bir ayrışmayı öngörmektedir. 1980’li yıllarda Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi Özel Eğitim Bölümü yapılandırılmış, bu bölüm altında engel kategorilerine göre oluşturulan anabilim dallarından biri olarak “Konuşma Engellilerin Eğitimi Anabilim Dalı” kurulmuş, bu konuda özel eğitim bünyesinde “Konuşma Engelliler Eğitimi” lisansüstü programları başlatılmıştır. 1998 yılında Anadolu Üniversitesi bünyesinde Dil ve Konuşma Bozuklukları Eğitim, Araştırma ve Uygulama Merkezi kurulmuştur (04.12.1998 tarih ve 23543 sayılı Resmi Gazete). Daha sonra, gerek Amerika Birleşik Devletleri, gerekse Avrupa Birliği’ne üye ve üye olmayan diğer ülkelerin eğitim sistemlerine bakılarak, Dil ve Konuşma Terapistliği mesleğinin sağlık bilimleri sektöründe yer aldığı, bu meslek erbaplarının eğitimlerinin “Dil ve Konuşma Terapisti” meslek unvanıyla sağlık bilimleri bünyesinde gerçekleştirildiği göz önüne alınarak Anadolu Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü’nde 2000-2001 Güz Yarıyılında Dil ve

Konuşma Terapistliği Ana Bilim Dalı kurulmuş, o yıldan itibaren tezli ve tezsiz yüksek lisans programları ile yurt dışında eğitim almış öğretim üyeleri tarafından “Dil ve Konuşma Terapisti” meslek unvanı ve görev tanımına uygun terapist yetiştirme süreci başlatılmıştır. Bu bağlamda Amerika modeli dayanak alınarak dil ve konuşma terapisi ile ilişkili alanlardan lisans mezunları programa kabul edilmiştir. 2004 yılında da yüksek lisans mezunlarının doktora düzeyinde eğitimine başlanmıştır. Bu oluşumun amacı başlatılması planlanan lisans eğitimi için gerekli öğretim elemanlarının yetiştirilmesinden kaynaklanmıştır. Yüksek lisans programından ilk mezunlarla kurulan Dil ve Konuşma Terapistleri Derneği’nin IALP ve CPLOL üyelik öncesi temas ve işbirliği ile mesleğin yasal tanımları, iş ve görev tanımları çalışmaları yapılmış, üyelik sonrası ise eğitim standartları için Avrupa Birliğine uyum çalışmaları ivme kazanmıştır.

6225 sayı ve 06.04.2011 tarihinde kabul edilerek yürürlüğe giren 6225 sayılı Bazı Kanun Ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun’da Dil ve Konuşma Terapisi ile Odyoloji ayrı meslekler olarak tanımlanmış, böylece ülkemizde Dil ve Konuşma Terapisi mesleğinin önü açılarak lisans eğitimi programlarının hızla başlatılması zorunluluğu doğmuştur. Anadolu Üniversitesi bünyesinde Sağlık Bilimleri Fakültesi kurularak, yüksek lisans sonrası akademik kariyerine devam edenlerin doktora mezuniyetleri sonrasında yeterli öğretim elemanı sağlanmasıyla lisans açma girişimleri başlatılmıştır.

2010-2013 yıllarında CPLOL Eğitim komisyonu tarafından gerçekleştirilen “NetQues Projesi -Avrupa’da Dil ve Konuşma Terapisi/Logopedi Alanındaki Standartların ve Eğitim Programlarının Kalite Düzenlemesine Yönelik İletişim Ağı Projesi” ile CPLOL standartları temelinde “Avrupa Birliği DKT Mezun Mesleki Yeterlikleri” geliştirilmesi projesinde Türkiye’yi temsilen Prof. Dr. Seyhun Topbaş etkin rol almış, çeşitli ülkelerde toplantılara katılmış ve yeterlik geliştirme komisyonunda aktif görev almıştır. Proje, geliştirlen DKT Mezun Yeterliklerinin Türkçe’ye uyarlanarak Türkiye’de DKT Lisans Eğitimi Programının bu standartlar ve yeterliklere dayalı hazırlanmasında temel alınmıştır (Topbaş, 2013 Ek.1).

Türkiye’deki Dil ve Konuşma Terapisi Lisans eğitimine ilk olarak 2012-2013 öğretim yılında Anadolu Üniversitesi’nde Sağlık Bilimleri Fakültesi’ne bağlı Dil ve Konuşma Terapisi Bölümü kurulmasıyla başlanmıştır. Ardından 2013-2014 yılında Hacettepe Üniversitesi’nde, 2014-2015 yılında Üsküdar Üniversitesi ile Biruni Üniversitesi’nde ve 2015-2016 yılında da İstanbul Medipol Üniversitesi ile KKTC Yakın Doğu Üniversitesi’nde başlanmıştır. 2016 yılında Samsun 19 Mayıs Üniversitesi’nde de Dil ve

Konuşma Terapisi Bölümü kurulmuş ancak henüz lisans programı açılmamıştır. 2015-2016 yılı itibariyle ülkemiz ve KKTC’de 6 kurumda lisans programı bulunmaktadır.

DKT lisans programlarının henüz az sayıda üniversitede açılmış olması, 2015-2016 öğretim yılında ilk lisans mezunlarını vermesi nedeniyle henüz yolun başlangıcında bulunulması, DKT-UÇEP’in uygulamaya konmasını kolaylaştıracağı gibi, üniversitelerde yeni açılacak programlara da yol gösterici olacaktır. Bu bakımdan söz konusu fırsatın avantaja dönüştürülmesi arzusu, DKT-UÇEP’in en öne çıkan özelliklerinden birisidir.

1. 3. DKT-UÇEP:2016 YAPILANDIRMA SÜRECİ

DKT-UÇEP:2016 Çekirdek ÇEP Çalışma Grubu, SABDEK Eğitim Komisyonu üyesi Prof. Dr. Seyhun TOPBAŞ başkanlığında, Prof. Dr. Ahmet KONROT (Üsküdar Üniversitesi), Prof. Dr. İlknur MAVİŞ (Anadolu Üniversitesi), Doç. Dr. Esra ÖZCEBE (Hacettepe Üniversitesi), Uzm. DKT. Soner CERRAH (Dil ve Konuşma Terapistleri Derneği Başkanı) ve Uzm. DKT. Ali Uğur BEŞTAY (Dil ve Konuşma Terapistleri Derneği Başkan Yardımcısı) oluşan üyeleriyle 23 Ekim 2015 tarihinde çalışmalarına başlamıştır.

1. 1. 1. Değerlendirme Toplantıları

Yaklaşık bir yıllık bu süreçte sürekli iletişimin e-posta yoluyla sürdürülmüş, yüz yüze yedi değerlendirme toplantısı, bir skype toplantısı yapılmış ve bir çalıştay toplantısı düzenlenmiştir.

23 Ekim 2015 tarihindeki ilk Değerlendirme Toplantısı Konrot Konuşma Bozuklukları Merkezi ev sahipliğinde gerçekleştirilmiştir. Bu toplantıda SABDEK Eğitim Komisyonu’nun Stratejik plan ve hedefleri üzerinde bilgilendirme yapılmış; ÇEP Çekirdek Çalışma grubu üyelerinden beklenenler açıklanmış ve SABDEK Eğitim Komisyonu tarafından ÇEP’in içeriğini çalışmak üzere oluşturulan iş listesi ve takvimini içeren çalışma planı tarihleri oluşturulmuştur. Toplantıda DKT programı mezuniyet öncesi eğitimin amaç ve hedeflerini belirlemek; amaç ve hedeflere uygun çekirdek müfredat içeriğinin ortaya konmasını sağlayacak ilke ve ölçütleri sıralamak ve sonrasında bu doğrultuda programla ilgili çalışmaları tamamlamak amacıyla kaynaklarda listelenen çeşitli dökümanların ve örnek ÇEP programlarının grup üyelerince incelenerek çalışmalara devam edilmesi için görev paylaşımı yapılmıştır. Toplantı raporu ve çalışma takvimi 5-6 Kasım 2015 tarihinde Gaziantep SABDEK Toplantısında sunulmak üzere Eğitim Komisyonu Başkanı Prof. Dr. Sultan Taşçı’ya gönderilmiştir.

Birer günlük gece geç saatlere kadar süren Çekirdek Çalışma Grubu toplantıları Konrot Konuşma Bozuklukları Merkezi’nde yapılmıştır. DKT-UÇEP Çalıştayı ise İstanbul Medipol Üniversitesi ev sahipliğinde gerçekleştirilmiştir. Çalıştayda oluşturulan alt çalışma grubunun katılımları ile genişletilmiş 1 değerlendirme toplantısı İstanbul Büyükşehir Belediyesi Ümraniye Kültür Merkezi’nde, diğeri ise Üsküdar Üniversitesi’nde yapılmıştır. Değerlendirme toplantıları ve tüm süreç, oluşturulan iş listesi ve takvimi esas alınarak aşağıdaki iş-takvim çizelgesinde özetlendiği gibi yürütülmüş ve detaylandırılmıştır.

3.3.2 Çalıştay ve Paydaş Görüşleri

İstanbul Medipol Üniversitesi, 06 Mart 2016

Ulusal ÇEP oluşturulması için yapılan çalıştaya Prof. Dr. Seyhun TOPBAŞ başkanlığında İstanbul Medipol Üniversitesi ev sahipliği yapmıştır. Çalıştaya Dil ve Konuşma Terapisi Bölümleri olan Üniversitelerden öğretim üyeleri, mezunlar, öğrenci temsilcileri, özel iş yeri sahibi olan, resmi, özel farklı kurumlarda ve hastanelerde çalışanlar ve dernek temsilcilerine davet mektubu gönderilmiştir. Çalıştaya hazırlıklı gelinmesi için ilgili dökümanlar çalıştay öncesinde tüm paydaş katılımcılarla paylaşılmıştır. Toplantıya 44 kişi katılmıştır. Prof. Dr. Seyhun Topbaş, “SABDEK, Eğitim Komisyonu ve ÇEP Çalışması Tanıtımı ile UÇEP’in amacı, hedef ve ilkelerini” içeren bir konuşma yapmıştır. Daha sonra çalıştay katılımcıları “Mezuniyet Öncesi DKT Eğitiminin İçeriği” ve “DKT Lisans Programı Ulusal Yeterlikleri” başlıklarıyla iki grup halinde çalışmalarına devam etmiştir. Grup çalışması sonuçları her grubun başkanı tarafından çalıştay genel kuruluna sunulmuş ve üzerlerinde tartışılmıştır. Çalıştay sonrasında çalışma grupları raporlarını hazırlayarak göndermişlerdir.

Çalıştayda grup temsilcilerinin ve gönüllü meslektaşların ÇEP Alt çalışma grubu olarak çalışmalarına devam etmesi kararı alınmış, sonrasında yapılan değerlendirme toplantıları genişletilmiş olarak devam etmiştir. DKT-UÇEP:2016’nın raporlaştırılması sürecinde lisans eğitimi konusunda karar veren senato ve eğitim komisyonu kararları, YÖK kararları ve dil ve konuşma terapisi eğitimi veren bölümlerin erasmus ve erasmus plus anlaşmaları ve ikili işbirlikleri, Dil ve Konuşma Terapistleri Derneği, Akreditasyon Komisyonu çalışmaları paydaş analizi olarak değerlendirilmiştir.

DKT UÇEP:2016 ÇALIŞMA GRUBU İŞ-TAKVİM ÇİZELGESİ

4. DİL VE KONUŞMA TERAPİSİ MESLEĞİNİN KAVRAMSAL ÇERÇEVESİ

Dil ve konuşma terapisi ülkemizde bilim ve meslek alanı olarak görece yeni bir alandır. Ulusal program yeterlikleri, eğitim içeriği ve mesleki uygulama ve yetkinliklerin daha iyi anlaşılabilmesi için bu bölümde mesleğin dünyada ve Türkiye’de görev/iş tanımı, yasal dayanakları, kuramsal dayanakları ve dil-konuşma terpistliği süreci kısaca açıklanmıştır.

1. 1. DİL VE KONUŞMA TERAPİSİ MESLEĞİNİN TANIMI VE YASAL DAYANAKLARI

Dil ve konuşma terapisi mesleki tanımı, etik ve standartları dünyada bu alanın ileri düzeyde geliştiği Amerika Birleşik Devletleri, İngiltere, Avustralya, Kanada ve Avrupa Birliği ülkelerinde dil ve konuşma terapistlerini temsil eden meslek odaları tarafından ortaklaşa belirlenerek yapılmıştır. Bu tanımlara göre; “Dil ve Konuşma Terapisi, iletişim (dil, konuşma, konuşma akıcılığı, ses, rezonans) ve yutma bozukluklarını önleme, tarama, işlevsel değerlendirme ve ayırıcı tanılama ile müdahalesi/habilitasyon-rehabilitasyonu alanında tanımlanmış bağımsız özerk bir meslektir. Dil ve konuşma terapisi hizmetlerinin birincil sağlayıcıları olan dil ve konuşma terapistleri de bağımsız uzmanlardır ve dil ve konuşma terapisi hizmetleri başka bir meslek uzmanı tarafından reçetelenmez veya denetlenmez; etik ilkeler doğrultusunda diğer meslekler ile işbirliği içinde çalışır, gerekli durumlarda hastalarını/danışanlarını diğer mesleklere yönlendiririler (ASHA, 2016). Dil ve konuşma terapistlerinin mesleki etik ve uygulamaları, görev tanımları ve eğitim standartları da uzun yıllar önce (1960) yasal zeminde uygulamaya konmuş ve günümüze değin sürekli geliştirilerek güncellenmiştir (Amerikan Konuşma, Dil ve İşitme Birliği/ASHA-American Speech, Language and Hearing Association, 1994; 2003; 2007; 2016; Avrupa Birliği üye ülkelerini temsil eden Avrupa Birliği Dil ve Konuşma Terapistleri-Logopedleri Daimi Komitesi/CPLOL-Standing Liaison Committee of Speech and Language Therapists/Logopedists in the European Union, CPLOL, 1993; 1997; 2007; Uluslararası Logopedi ve Foniatri Birliği/IALP-International Association for Logopedists and Phoniatrists, IALP, 1998; 2002; ve Dil ve Konuşma Terapistleri Kraliyet Akademisi/RCSLT-Royal College of Speech and Language Therapists, RCSLT, 2003).

Ülkemizde Dil ve Konuşma Terapisi mesleği 6 Nisan 2011 tarih ve 6225 sayılı Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun’un 9. maddesi ile 11/4/1928 tarihli ve 1219 sayılı Tababet ve Şuabatı San’atlarının Tarzı İcrasına Dair Kanuna eklenen Ek Madde 13, (d) bendi ile yasal zeminde sağlık meslek mensubu olarak tanımlanmıştır. Dil ve Konuşma Terapisti İş Görev ve Tanımı ise, 11/10/2011 tarih ve 663 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 40. Maddesine dayanarak “Sağlık Meslek Mensupları ile Sağlık Hizmetlerinde Çalışan diğer Meslek Mensuplarının İş

ve Görev Tanımlarına Dair Yönetmelik” uyarınca (Resmi Gazete, 22 Mayıs 2014, Sayı: 29007) aşağıdaki gibi belirlenmiştir.

1. 2. DİL VE KONUŞMA TERAPİSİ MESLEĞİNİN BİLİMSEL DAYANAKLARI (KURAM, YAKLAŞIM VE KAPSAM)

Dil ve konuşma terapisi, insan iletişimi ve yutma süreçlerinin gelişimi, bozukluklarının önlenmesi, değerlendirilmesi ve habilitasyon/rehabilitasyonu ve bilimsel araştırılması amacıyla dil ve konuşma terapisi ve ilişkili bilim alanlarınca geliştirilmiş kuram, yaklaşım ve modeller temelinde; klinik hizmet sunum uygulamaları ile mesleği geliştirme ve eğitimine yönelik uygulamaları kapsayan çok boyutlu sistematik ve dinamik bir meslektir. Dil ve konuşma terapisinin temel kavramları ile insan, sağlık, eğitim ve çevre kavramları tüm kuramsal bilginin bütünleyici temelini oluşturur. Bu kuramsal bilginin uygulamaya aktarılış model ve yaklaşımları ise sürekli gelişir. Bu kuramsal ve uygulama bilgilerinin DKT eğitiminde temel ölçütler olarak alınması gerekir.

Diğer taraftan, hayatın her döneminde iletişim ve yutma alanlarında yürütülen mesleki uygulama sürecinde sağlıklı bireyler, hastalar, öğrenciler, özel gereksinimli bireyler, danışanlar, aileler, diğer profesyoneller ve toplum gibi geniş bir kesime hizmet sunulur. DKT-UÇEP’i oluştururken bu uygulamalar da temel ölçütler olarak alınmıştır:

1. 1. 1. Klinik hizmet sunumuna yönelik uygulama kapsamı: Tarama; Önleme/Koruma ve Toplum

Sağlığı; İşlevsel Değerlendirme ve Ayırıcı Tanılama; Müdahale-Re/Habilitasyon/Terapi; Yöntemler, Enstrümantasyon ve Teknoloji; İşbirliği ve ekip çalışması; Danışmanlık/Rehberlik

1. 1. 2. Mesleği geliştirme ve eğitimine yönelik uygulama kapsamı: Hak Savunuculuğu (insan/hasta/birey ve meslek) ve Destekleme; Denetim; Eğitim; Araştırma; Yönetim/Liderlik

Bu kapsamda tanımlanan her bir uygulama alanı içerisindeki eğitim seviyeleri, deneyim, beceri ve yeterlilik, hizmet sağlayıcılar arasında farklılık gösterebilir. Tipik olarak bir DKT, yaşam evreleri boyunca klinik hizmet sunumunun tüm alanlarında uygulamalarda bulunmayabilir. Uzmanlaşma, eğitim ve deneyimlerine bağlı olarak yetkin oldukları alanlarda uygulamada bulunmayı tercih edebilirler. Bu alanlar, hem sağlık hizmetleri ve eğitim ortamlarındaki disiplinler arası çalışmaları, uygulanabilir olan her yerde işbirlikçi hizmet sunumunu ve halk için etkili olan kanıta dayalı uygulama hizmetlerini içermektedir. Farklı ortamlarda çalışmak durumunda olan DKT'ler, iletişim ve yutma bozuklukluğu olan bireylerin yararı için etkili kararlar almak amacıyla diğer sağlık veya eğitim uzmanlarıyla işbirliği içerisinde çalışırlar. İşbirliği, uzmanlar arasındaki beceri ve bilgi paylaşımını mümkün kılar ve bu meslek uzmanlarının birbirlerini daha iyi anlama, ortak değerler geliştirme ve üstlendikleri rollere karşı saygı duymaya teşvik eder (Bridges et al., 2011:5; Topbaş, basımda).

Dil ve konuşma terapisi hizmet sunum alanları Dünya Sağlık Örgütü’nün (WHO) geliştirdiği Uluslararası İşlevsellik, Yeti-yitimi ve Sağlık Sınıflandırması (International Classification of Functioning, Disability and Health - ICF) çok amaçlı sağlık sınıflandırma sistemi olan ICF'i tamamlamaktadır (WHO, 2014). ICF çerçevesi, iletişim ve yutma bozukluklarının önlenmesi, değerlendirilmesi ve habilitasyon/rehabilitasyonu ve bu işlevlerin geliştirilmesi ve bilimsel araştırmasında DKT'nin rolünün kapsamını açıklamada faydalıdır. DKT, eğitsel, tıbbi, sosyal ve psikolojik unsurlarla birlikte değerlendirmeyi de kapsayacak biçimde bireylerin yeterlik düzeylerini kendi işlevsel ayırıcı tanı yöntemleriyle belirler ve değerlendirir; bireylerin iletişimsel etkinliklerini yeniden kazanmaları amacını taşıyan sağaltım ve rehabilitasyon programları planlar, yönetir, yürütür veya bu programlara katılır. ICF, Uluslararası Hastalık Sınıflaması (ICD-10) kodlama sistemini de içine alan birbirini tamamlayıcı iki boyutlu sınıflandırma zemininde yeniden yapılanmış bir kodlama sistemidir. Bu bağlamda ICD-10, semptomları kodlayarak teşhise ulaşmayı hedefleyen tanı kriterlerini içerirken, ICF, bozuklukların işlevsel ve yapısal olarak değerlendirilmesini ve olası sonuçlarını da göz önüne almaktadır. Böylece

sağlık ve eğitim ihtiyaçlarının paralel yürütülmesinin sağlanması hedeflenmektedir. Bu çerçeve, iki bileşenden oluşmaktadır: sağlık durumları ve bağlamsal faktörler.

Sağlık Durumları

Vücut İşlevleri ve Yapıları: Bunlar, insan vücudunun anatomi ve fizyolojisi ile ilişkilidir. Dil ve konuşma terapisiyle ilişkili olarak kraniyofasiyal anomaliler, ses telleri felci, serebral palsi, yutma ve dil bozuklukları örneklerden birkaçıdır.

Aktivite ve Katılım: Aktivite, bir iş veya eylemin gerçekleştirilmesini ifade eder. Katılım, hayattaki bir duruma katılmayı ifade eder. Dil ve konuşma terapisindeki örnekler arasında bağımsız beslenme için yutma güçlükleri, aktif bir şekilde derse katılma, tıbbi reçetenin anlaşılması ve genel eğitim müfredatına erişim sayılabilir.

Bağlamsal Faktörler

Çevresel Faktörler: Bunlar, insanların yaşadığı ve hayatlarını devam ettirdikleri fiziksel, sosyal ve tutumsal çevreleri teşkil eder. İletişim partnerinin alternatif ve destekleyici iletişim (AAC) kapsamındaki rolü, sınıf akustiğinin iletişim üzerine etkisi, ve kurum yemek yeme ortamlarının bireylerin güvenli bir şekilde beslenme ve su içme ihtiyaçlarını temin edebilmelerine etkisi, dil ve konuşma terapisindeki örnekler arasında sayılabilir.

Kişisel Faktörler: Bunlar, bireyin işlevselliği ve engellilik haline etki eden içsel faktörlerdir. Kişisel faktörler, yaş, cinsiyet, ırk, eğitim seviyesi, sosyal geçmiş ve mesleği içerebilir ancak bunlarla sınırlı değildir. Biri veya her ikisi de bireyin iletişim veya yutmaya yönelik reaksiyonunu etkiliyorsa, onun geçmiş veya kültürü, dil ve konuşma terapisinde ilgili örnekler arasında sayılabilir.

Dil ve konuşma terapisi, bireyler ve toplumlar içerisindeki bu sağlık durumları ve bağlamsal faktörleri kapsar. Sağlık durumu bileşeni, işlevsellik süreci olarak ifade edilmiştir. Sürecin bir ucunda korunmuş işlevsellik, diğer ucundaysa tamamıyla risk altındaki işlevler yer almaktadır. Bağlamsal faktörler birbiriyle ve sağlık durumlarıyla etkileşim halindedir ve işlevselliğe yönelik kolaylaştırıcı veya bariyer rolü oynayabilir. DKT'ler, ulusal düzeyde eğitim ve savunma çabası göstererek bağlamsal faktörleri etkileyebilirler.

1. 3. DİL VE KONUŞMA TERAPİSTLİĞİ SÜRECİ

DKT'ler, yukarıda belirtilen kavramsal boyutlarda hiç bozulmamış/sağlıklı işlevlerden tamamen risk altında bulunan işlevlere kadar farklı yelpazedeki, çeşitli iletişim, dil, konuşma, ses ve yutma bozuklukları veya farklılıklarına sahip bireylere ve topluma hizmet sunmaktadır. Dil ve konuşma terapistliği süreci yukarıda özetlenen temel kuramsal ve bilimsel dayanaklar çerçevesinde vücut işlevinin, yapıların işlevsel yetersizliklerinden, etkinlik sınırlılıklarından, katılım sınırlılıklarından ve çevresel engellerden kaynaklanan iletişim ve yutma sorunlarına müdahale ederek bireyin ve toplumun yaşam kalitesini arttırma sürecidir. Bu süreç, bireyin gereksinmelerinin bireye özgü belirlenmesi, programın ve planlamanın yapılması, müdahalenin uygulanması, sonuçlarının değerlendirilmesi ve izlenmesinden oluşur. Ayrıntıları Klinik Mesleki Yetkinlikler Tablosu altında verilen süreç yönetimi anahatlarıyla genel klinik değerlendirme (öykü alma, görüşme, gözlem vb), işlevsel değerlendirme ve ayırıcı tanılama, müdahale ve izlem süreçleri olarak basamaklandırılabilir. Genel olarak bir dil ve konuşma terapisi mezununun süreç yönetimi şöyle özetlenebilir:

1. 1. 1. İlgili sağlık, tıbbi ve farmakolojik bilgiyi belirlemek için tıbbi kayıtları gözden geçirirler;
      2. Belirli problemleri tespit etmek amacıyla vaka geçmişini elde etmek için bireylerle ve/veya aileyle, çevreyle görüşme yaparlar;
      3. Kültürel ve dilsel olarak uygun değerlendirme protokolleri kullanırlar;
      4. DKT'ler bireyleri akranlarıyla karşılaştırmak için öznel ve/veya nesnel, standardize ve/veya ölçüt-bağımlı araçlar kullanırlar;
      5. Bireyin becerilerini doğal ortam/bağlamda belirlemek için fiziksel muayene ve davranışsal gözlem yaparlar;
      6. İletişim, dil, konuşma, ses ve yutma bozukluklarının çok boyutlu işlevsel değerlendirmesini yapar ve ayırıcı tanı koyarlar;
      7. Ses, rezonans, velofarengeal işlev ve yutmanın farklı açılarını işlevsel olarak değerlendirmek ve gelişimi, değişimi izlemek için eğitimini aldığı akustik analiz, larengograf, videolarengostroboskopi, nazometre, videofloroskopi, artikülokograf, ultrason, nöromüsküler elektrik stimülasyonu gibi enstrümantasyonları kullanırlar;
      8. Ses üreten cihazlar dahil, ses protezleri, ADİS müdahaleleri ve teknoloji seçimi için değerlendirme ve deneme sonuçlarını belgelerler;
      9. Kanun ve yönetmeliklerdeki görev tanımlarına uygun özürlü raporları ve/veya diğer sağlık kurulu vb ilgili toplantılara katılılırlar,
      10. Terapiye karar verme; terapinin prognozu, seyri ve sonlandırılmasına (taburculuk) yönelik sürecin kestirimi dahil tüm sonuçlarını belgelerler;
      11. Terapi planı/programlama ve müdahaleyi geliştirmek, değiştirmek için yorumlarını düzenlerler; ve
      12. Erken müdahale ve okul merkezli hizmetlerden çıkış (terapinin sonlandırılması) için uygunluk kriterlerini tartışırlar.

Dil ve Konuşma Terapisi İşlevsel Değerlendirme ve Ayırıcı Tanı Süreci

Dil ve konuşma terapistleri, bilişsel-iletişim ve yutma bozukluklarının işlevsel değerlendirmesi ve ayırıcı tanı koyma konusunda uzmanlık sahibidirler. Bilişsel-İletişim, dil, konuşma ve yutma bozuklukları tıbbi bir durumun bir parçası olarak gelişimsel bir şekilde ortaya çıkabilir veya bunların altında yatan herhangi bir görünür tıbbi durum olmaksızın tek başına işlevsel veya çevresel, dezavantajlı faktörlerin etkisiyle ortaya çıkabilir. Yetkin DKT'ler bilişsel-iletişim ve yutma bozukluklarını tanılayabilir fakat tıbbi hastalık durumlarını ayırıcı bir şekilde tanılayamaz. Yukarıda değinildiği gibi, bilişsel-iletişim ve yutma, birçok işlevsel boyutu içeren geniş kapsamlı terimlerdir. Bilişsel-İletişim, konuşma üretimi ve akıcılık, dil (fonoloji, morfoloji, semantik, sentaks ve pragmatik), biliş, ses, rezonans ve işitmeyi kapsar. Yutma, beslenme alışkanlıkları da dahil olmak üzere yutmanın tüm boyutlarını kapsar. Diğer bir deyişle, dil ve konuşma terapisi tanımına giren bilişsel-iletişim ve yutma bozukluklarını bir hastalık olarak değil; ancak çeşitli hastalıkların, hasarların yol açtığı ya da belirli bir etiyolojinin olmadığı, çevresel veya bilinmeyen durumlar ve/veya risk taşıyan durumlar olarak öncelikle bir sağlık ve sonrasında yaşam boyu da sürebilecek bir müdahale sorunu olarak ele almak gereklidir. Bu nedenle de dil ve konuşma terapisi bir ayağı sağlık ve rehabilitasyon diğer ayağı özel eğitim alanında hasta ve engellilere hizmette bir köprü işlevi görür. Dolayısıyla, dil ve konuşma terapisinde işlevsel değerlendirme ve ayırıcı tanılama uluslararası kılavuzlarda “teşhis/tanılama (diagnosis)” olarak geçen görevi yürütürler ancak Türkiye’de “teşhis/tanılama (diagnosis)” terimi sadece “tıbbi” alanda kullanılan bir terim gibi algılanmakta ve yanlış anlaşılmalara yol açabilmektedir. Bu nedenle ülkemizde “dil ve konuşma tanısı/tanılaması” yeğlenmektedir. Bu süreç kimi zaman ayrıntılı ve uzunca bir değerlendirme gerektiren bir ekip çalışması gerektirir. Sorunun kaynağı ile ilişkili olarak özellikle klinik ve hastane ortamlarında tıbbın çeşitli dallarından hekimler, psikolog, odyolog yer alabilir. Farklı ortamlarda bu ekipte fizyoterapist, ergoterapist, özel eğitimci ve diğer uzmanlar da yer alabilmektedir. Dil ve konuşma terapistleri tıbbi bir teşhis (hastalık teşhisi) değil, iletişim-dil-konuşma-ses-yutma bozukluğunun ayırıcı tanısını koyarlar. Örneğin, vokal nodül, tümör, Parkinson hastalığı ya da inme gibi organ düzeyinde tıbbi bir hastalık tanısı ya da teşhisi koyamaz ancak bu etiyolojilerin yol açtığı ses, yutma, dil ve konuşmanın işlevsel boyutunu ve özelliklerini ayrıntılı değerlendirerek ayırıcı tanısını koymakla yükümlüdür. İnme tanısı bir hekim tanısıdır ama afazi ve afazinin hangi türü olduğu bir dil ve konuşma terapisi tanısıdır. Buradaki ayırıcı tanının anlamı dil ve konuşma bozukluklarının çok genel bir başlık olması; örn. sorunun afazi mi, dizartri mi, apraksi mi olduğu ya da, bir konuşma sesi sorununun artikülasyon bozukluğu mu, fonolojik bozukluk mu yoksa apraksi mi olduğu gibi ayırt edici özelliklerinin ve bunların daha ayrıntılı alt özelliklerinin belirlenmesidir. Bu süreçte dil ve konuşma terapisti ICD-10 ve ICF-CY sınıflamasından yararlanarak sorunları ayrıntılı değerlendirmek durumundadır. Bu rol ayrıca

hekime karar vermede de yardımcı olacak gerekli bilgiyi sağlamada önemli bir rol üstlenir. Ayırıcı tanı, çocuk veya yetişkin bireyin terapi alıp almayacağını etkileyeceğinden dil ve konuşma terapistinin görevi önemli bir gerekliliktir. Çünkü hastanın terapi alıp almayacağı da dil ve konuşma terapisti kararıdır.

Dil ve konuşma terapisinde değerlendirme süreci vücut işlevi, yapısı, aktivitesi ve katılımını, çevresel ve kişisel faktörler bağlamında dahil eden bir dizi işlem gerektirir. Bu sağlıklı/hasta/özel gereksinimli bireyin durumuna ait sistematik ve sürekli bir veri toplama, verileri kaydetme ve yorumlama sürecidir. Bireyin normal işlevlerini, işlev bozukluğu riskini, işlev bozukluğunun varlığı ya da yokluğunu belirlemek, güçlü ve zayıf yönlerini belirlemek ve buna göre bireysel/kişiye özgü bir müdahale planı geliştirmek gereklidir. Bu süreç bireyin aile üyeleri, ilgili sağlık ekibi üyeleri, tıbbi ve farmakolojik bilgiyi anlamak için tıbbi kayıtlar ve diğer gerekli kayıtlardan toplanır. Veriler öykü alma, fizik muayene, gözlem, görüşme, test bataryaları uygulama, aletsel ya da aletsel olmayan tekniklerle inceleme gibi nesnel ve öznel yöntemler yoluyla elde edilir. Değerlendirme görüntüleme yöntemleri ile hasarlı yapıların işlevlerinin tespit edilmesi, konuşma üretimine yönelik yapıların hareket ve işlevlerinin doğrudan gözlenmesi, konuşma üretiminin algısal yönden incelenmesi ve dil düzeyinin değerlendirilmesi vb gibi işlemlere dayanır. Sorunun türüne göre algısal, akustik, fizyolojik, aerodinamik, videofloroskopik, ultrason ve diğer biyogeribildirim sistemleri gibi gelişmiş enstrümantasyon ve teknoloji kullanımı ile gözlemler yaparak; bilişsel, duyusal, ses, konuşma ve yutma yolunda sorunun nerede ve nasıl olduğuna, bireyin yeterliklerine ve yetersizliklerine bakılır (ASHA; 2007). Bu süreç bireyin sağlık durumu/koşulu/bozukluk ile ilgili bilgi vererek ayırıcı tanılamanın temelini ve müdahalenin alt yapısını oluşturur.

DKT Müdahale ve İzlem Süreci

Müdahale; terapi planı geliştirilmesi, programlanması, uygulanması, yeniden değerlendirilmesi ve izlenmesi süreçlerini kapsar. Dil ve konuşma terapistinin iletişim-dil-konuşma-ses ve yutma bozukluklarına yönelik müdahale/re-habilitasyon/terapi hizmetleri çeşitli yaklaşım, yöntem ve teknikler kullanılarak iyileştirme, düzeltme ve yeniden yapılandırma üzerine kurulur. Bu kurulum, yeni bir beceri veya yeteneği yerleştirme veya bozulmuş bir beceri veya yeteneği iyileştirme ya da eski haline getirme olabilir. Terapist alan bilgisi ve deneyimi ile her yaştaki bireyin potansiyeli doğrultusunda bireye özgü (bireyselleştirilmiş) plan ve program hazırlar. Diğer disiplinler ile işbirliği içinde bireyin potansiyelini geliştirmek için ortamı yapılandırır, yaratıcı etkinlikler sunar ve gerekli araç-gereç, ekipmanla etkili müdahale yöntemleri uygular. Terapinin nihai amacı bireyin işlevsel becerilerini yapabileceği en üst performasta sergilemesine yönelik geliştirmektir. Bu amaç doğrultusunda müdahale sürecinde DKT'ler:

1. Uygulama ortamına uygun, mevcut en iyi kanıt temelli yöntemleri seçerek uygulama,
2. Kültürel ve dilsel olarak uygun müdahale hizmetleri sunma;
3. Kendi uzmanlığı ile bireyin tercih ve değerlerini ve performans verilerini dayalı bireye özgü/bireyselleştirilmiş plan yapma;
4. Uygun sıklık ve yoğunlukta terapi uygulama;
5. Topladığı verilerin tutarlılığını kontrol etme ve doğrulama;
6. Kendi mesleki yeterlilik kapsamında bulunan manuel ve enstrümental cihaz, materyal ve ekipmanla terapi aktivitelerini gerçekleştirme;
7. Terapi verilerini sürekli toplayarak gelişimi izleme, uyarlama/teknikleri değiştirme;
8. Klinik karar verme ve rehberlik etme; terapinin etkililiğini ölçme;
9. Danışanın/hastanın performansını izleme;
10. Hizmetlerin sunumunda diğer sağlık uzmanları veya başka uzmanlarla işbirliği yapma sorumluluklarını yerine getirirler.

Bir dil ve konuşma terapisi mezununun belirli bir durumdaki tüm vaka süreç yönetimi kısaca şöyle özetlenebilir:

1. Başvuranın başvuru ve/veya yönlendirilme nedenini anlamak,
2. Gerekli öndeğerlendirmeyi (görüşme, öykü alma, gözlem) yapmak,
3. Gerekli diğer medikal/tıbbi, sosyal, davranışsal kayıtları toplamak,
4. Başvuranın iletişimini, dil, konuşma, ses, rezonans ve yutma sorunun niteliğini ve bireyin performansını (yeterliklerini ve yetersizliklerini) belirlemek; kendi alanına özel tanı araçları ve ekipman uygulayarak işlevsel değerlendirmesini yapmak,
5. Kendi değerlendirme bulguları ve topladığı medikal/tıbbi, sosyal, davranışsal kayıtları birleştirerek anlamak ve yorumlamak,
6. Tüm bilgileri birleştirip uygun sonuç tablosunu çizmek ve bir ayırıcı tanı koymak ve klinik karar vermek,
7. Klinik kararını gerekli durumlarda diğer profesyonellerle paylaşmak ve/veya destek almak, yönlendirmek,
8. Terapi planı ve programını bu değerlendirme sonucuna göre kişiye özgü (bireyselleştirilmiş) oluşturmak,
9. Programa uygun şekilde uygun kanıt temelli bilimsel yöntemler seçerek, bilgi ve becerisiyle, kendi alanına özel terapi araçları ve ekipman uygulayarak müdahale etmek,
10. Müdahalenin etkisini değerlendirmek ve danışanın/hastanın gelişim/iyileşme seyrini izlemek (koruma evrelerinde kontrollü kayıt),
11. Müdahale değerlendirme bulgularına dayalı sonuç (müdahale sonlandırma-sürdürme) klinik karar vermek,
12. Tüm süreçleri belgelemek, kayıt altına almak ve hasta haklarına/gizliliğe uygun saklı tutmak.

5. DKT ULUSAL ÇEKİRDEK EĞİTİM PROGRAMININ ÖĞELERİ

Mezuniyet öncesi Ulusal ÇEP, ülkemizde uygulanması gereken mezuniyet öncesi DKT eğitiminin, ulusal ölçekte ana hatlarını çizen ve temel dayanaklarını sıralayan çerçeve programdır. Ülkemizdeki Sağlık Bilimleri Fakültelerinin DKT eğitim programlarının oluşturulması veya iyileştirilmesinde kullanacakları ana çerçeveyi sunan, eğitim içeriklerinin belirlenmesinde, eğitim strateji ve yöntemlerinin seçiminde sağlık bilimleri fakültelerine yol gösterme amacını taşıyan bu program, geniş bir katılımla hazırlanmış, hazırlık sürecinde paydaş görüşlerine yer verilmiş ve düzenli aralıklarla güncellenmesi planlanmış ulusalbir belgedir. DKT Ulusal ÇEP'in hazırlanmasında aşağıdaki dayanaklar kullanılmış ve örnek çalışmalardan yararlanılmıştır:

• Ulusal ve Uluslararası programların örnek uygulamaları
• Ulusal ve Uluslararası DKT Eğitimi Minumum Standartları ve Yeterlikleri (Yükseköğretim Yeterlikleri Çerçevesi, Amerikan Konuşma, Dil ve İşitme Birliği-ASHA, 2004, 2007; Avrupa Birliği Dil ve Konuşma Terapistleri/Logopedi Daimi İrtibat Komitesi-CPLOL, 2007; NetQues- CPLOL Avrupa’da Dil ve Konuşma Terapisi Alanındaki Standartların ve Eğitim Programlarının Niteliklerinin Düzenlenmesi Projezi, 2013; İngiltere Kraliyet Akademisi Dil ve Konuşma Terapistleri Derneği-RSCLT; 2004 Yeterlikler ve Standartlar Çerçeveleri)
• Ulusal ve Uluslararası Hastalık/Bozukluklar sınıflaması (ICD-10, ICF, ICF-Çocuk ve Gençlik)
• Ulusal mesleki yasa ve yönetmelik uyglamaları
• Çeşitli uluslararası Komisyon Raporları

Dil ve Konuşma Terapisi Ulusal ÇEP‐2016 ile belirlenen temel dayanaklar, programın dört temel bileşeni şeklinde aşağıda listelenmiştir.

Dil ve Konuşma Terapisi Ulusal ÇEP‐2016’nın dört temel bileşeni:

1. 1. Mezuniyet Öncesi Dil ve Konuşma Terapisi Eğitiminin Amacı ve Ulusal Program Yeterlikleri
   2. Dil ve Konuşma Terapisi Mesleğinin Kavramsal Çerçevesi (DKT Temel Kavram, Kuram ve Yaklaşımları ve DKT Süreci)
   3. Dil ve Konuşma Terapisinde Klinik Durumlar
   4. Temel Dil ve Konuşma Terapisi Mesleki Uygulamaları ve Beceriler Listesi

Ülkemizdeki DKT lisans eğitimi veren kurumların, bu bileşenleri temel alarak eğitim programlarını yapılandırmaları ve ilgili tüm uygulamaları bu program çerçevesinde yürütmeleri yararlı olacaktır. Bu bağlamda farklı bir yaklaşım sergilenerek, konu başlıklarına dayalı bir eğitim programı

geliştirmek yerine, yukarıda sıralanan ana bileşenlerden başlanması ve eğitimin bu ana bileşenlere göre yapılandırılması gerekir. Bu noktada ülkemizde eğitim veren bir DKT eğitimi kurumunun DKT- UÇEP’in tamamlanmasıyla birlikte yapması gerekenler aşağıda sıralanmıştır:

1. Öncelikle, DKT-UÇEP: 2016’da belirlenen ana çerçeve doğrultusunda, aşağıda sıralanan başlıkları içerecek şekilde, bunları birbirleriyle ilişkilendirerek, kendi eğitim programlarını hazırlaması beklenmektedir.
   1. Eğitim programının temel öğeleri
      • DKT eğitiminin amacı, DKT lisans programı yeterliklerinin ve eğitim yıllarına göre yeterliklerin belirlenmesi; Bologna Uyum Süreci çalışmaları doğrultusunda yazılan program yeterliklerinin DKT-UÇEP: 2016 doğrultusunda güncellenmesi
      • Eğitim programının kapsamı, ana içerikleri
      • Eğitimde kullanılacak öğretim yöntemleri
      • Değerlendirmede kullanılacak ölçme ve değerlendirme yöntemleri

1. 2. Eğitim programını oluşturacak zorunlu ve seçmeli derslerin, teorik ve uygulamalı unsurlarının ağırlıklarının belirlenmesi
   3. Eğitim programının değerlendirme ve iyileştirme sürecinin belirlenmesi ve koordinasyonun sağlanması

2. Öğretim programlarının, hazırlanan DKT-UÇEP:2016’da belirlenen ana çerçeve doğrultusunda hazırladıkları kendi programlarını uygulamaları beklenir.

1. 1. MEZUNİYET ÖNCESİ DKT EĞİTİMİNİN AMACI VE DKT ULUSAL PROGRAM YETERLİKLERİ

1. 1. 1. Dil ve Konuşma Terapisi Eğitiminin Amacı

DKT Lisans eğitimi benimsenen ulusal ve uluslararası standartlarda, en az dört (4) yıllık lisans düzeyinde eğitim alan bağımsız otonom meslek mensupları yetiştirir.

Genel olarak dil ve konuşma terapisi eğitimi;

• Sağlıkla ilgili tüm süreçlerde “bütüncül (biyo‐psiko‐sosyal ve kültürel) yaklaşım” sergileyen,
• Dil ve konuşma terapisti kimliği ve bilincini geliştirmiş,
• Teknik anlamda “DKT mesleki uygulamalarını iyi yapan”; mesleki yeterlik, kuramsal bilgi,

anlama, konuya özgü beceri, yetenek ve yetkinliklerini bütünleştirerek, belirli amaca yönelik bir dil ve konuşma terapisi bağlamında, danışanın/hastanın terapistten beklediklerini gerçekleştirebilen,

• “İnsani ve mesleki değerler (profesyonellik)” doğrultusunda işini “bilerek kanıta dayalı uygulamar” yapan,
• “Yaratıcı, yansıtıcı düşünme ve uygulama” yeterliğini kazanmış,
• Bireysel ve mesleki rolleri, nitelikleri, potansiyelleri ve sınırları ile “etik ilkeler, sorumlukları ve haklarının farkında” olarak “işbirliğine ve sürekli mesleki ve bireysel gelişim”e açık olan,
• Ulusal ve uluslararası sağlık sistemleri ve politikaları ile sağlıkla ilgili tüm organizasyonel ve yönetimsel süreçleri “bireyin ve toplumun sağlığını mesleki yeterlikleri doğrultusunda koruma ve geliştirme” açısından “bireysel ve toplumsal faydayı” önceleyecek şekilde değişime ve gelişime zorlayan nitelikli dil ve konuşma terapistlerinin yetişmesi amaçlanmalıdır.
  1. 2. DKT Ulusal Lisans Eğitimi Program Yeterlikleri

Eğitim çıktılarına dayalı yaklaşım doğrultusunda ülkemizde, DKT eğitimi sürecinin ulusal ve kurumsal düzeylerde başlangıç noktası ve atacağı ilk adımlar şunlar olmalıdır:

1. İlk olarak, geniş katılımlı, temsiliyeti yüksek bir çalışma grubu tarafından, aşağıda sıralanan yeterlik alanları kapsanacak şekilde, “Mezuniyet Öncesi DKT Eğitiminin Amacı ve Ulusal Yeterlikleri”nin belirlenmesi.
2. İkinci aşamada, her bir DKT bölümünün kendi Eğitim programının Amacı ve Program Yeterliklerinin” belirlemesi, daha sonra da bu yeterlikleri eğitim dönemlerine göre düzeylendirmeleri ve son olarak, bu düzeyler doğrultusunda klinik öncesi ve klinik dönem eğitim programlarını geliştirmeleri ve uygulamaları.

DKT eğitiminde, programların mezuniyet çıktıları/mezun yeterlikleri esas alınarak geliştirilmesinin tarihsel geçmişi ABD, İngiltere, Avustralya gibi bazı ülkelerde oldukça eskidir. Örneğin, ABD’de DKT’de akreditasyon süreci 50 yıldan bu yana sürekli gelişerek devam etmektedir. Avrupa Birliği’nde Bologna süreci ile başlayan hareketlilik sonucunda CPLOL’un 1997’de benimsediği mesleki eğitim ölçütleri çerçevesi 2007’de revize edilerek üye ülkelerde uygulamaya konmuştur (CPLOL, 2007). 2009-2013 yıllarında ise CPLOL Eğitim komisyonu tarafından yapılan “NetQues Projesi (Avrupa’da Dil ve Konuşma Terapisi/Logopedi Alanındaki Standartların ve Eğitim programlarının Niteliklerinin Düzenlemesine Yönelik İletişim Ağı Projesi” ile CPLOL standartları temelinde “Avrupa Birliği DKT Mezun Mesleki Yeterlikleri (mezun profili) ” geliştirilmiştir (EK.1). Türkçe’ye uyarlanan bu DKT Mezun Yeterlikleri, 2009-2013  tarihleri  arasında  yürütülen  NetQues  Projesi  çercevesinde,  Tuning  metodolojisi

kullanılarak ülkemizde de mezun paydaşlara uygulanmıştır (Topbaş, 2013 Ek.1). Bu çalışmada delfi tekniği, faktör analizi ve korelasyonel yöntemler kullanılarak maddeler belirlenmiş, sonuçlar AB ülkeleri ile karşılaştırılmış ve daha sonra AB’deki 28 ülke ile ortak yeterlik maddeleri belirlenmiştir (NetQues-CPLOL, 2013). Mezun profili yeterlikleri mesleğe yeni başlayan bir terapistin sahip olması gereken yeterlikleri kapsamakta olup iki ana alanda gruplandırılmıştır ve aşağıda özetlenmiştir (EK.1):

1. Klinik mesleki uygulama alanına özgü yeterlikler
2. Genel yeterlikler

1. Klinik mesleki uygulama alanına özgü yeterlikler
   1. Mezunların gerçekleştirmesi gereken uygulamalarla ilgili olan, DKT kavramsal yaklaşım ve mesleki bilgi temeline dayalı “karar verme ve eleştirel düşünme bilişsel‐ meta bilişsel becerilere, kanıta dayalı bilimsel yaklaşıma ve araştırmaya yönelik olup özellikle DKT’nin teknik ve prosedürel yapması gereken becerilerle ilgili yeterlikleri içermektedir. Bunlar önleme, tarama, işlevsel değerlendirme ve ayırıcı tanılama, müdahale/terapi/rehabilitasyon, danışmanlık ve hastalar/hasta toplulukları ile birlikte ve onlar için çalışma gibi sağlıklı/hasta/özel gereksinimli birey odaklı ve “biyo‐psiko‐ sosyal” yaklaşımla bütüncül bir sağlık hizmeti vermesini amaçlayan yeterliklerdir.
   2. İşbirliği, interdisipliner çalışma, bir kurum/organizasyon içinde çalışma ve mesleki sorumluluk üstlenme, stajyerlere yol gösterme ve yetiştirme, mesleki eğitim verme, meslekle ilişkili görevlerin verimli ve etkili bir şekilde yürütülmesini sağlama gibi hizmet sunma modellerini içermektedir.
   3. Meslek ve bilim dalının gelişimi, mesleğin kalitesini sürdürmek ve ilerletmek için standartları destekleyip gözeterek meslek farkındalığını oluşturma; DKT ve önleme, bakım, eğitim ve önerileri mevcut sosyal, sağlık ve eğitim gereksinimlerine göre hizmetleri güncel tutmak amacıyla yöntem geliştirme, yeni programlar, teknikler ve kılavuzlar başlatmada aktif rol alma ve politikalar geliştirme gibi yeterlikleri içermektedir.
2. Genel yeterlikler: Dil ve konuşma terapistlerinin uygulamaları sırasında sergilemesi gereken “insani ve mesleki değer ve davranışlara, iletişim ve sosyal becerilerine, kişisel ve psikolojik yönlerine, tutum ve davranışlarına yönelik yeterliklerdir.

“DKT Lisans Programı Ulusal Yeterlikleri”; yukarıda sözü edilen edilen “NetQues-CPLOL DKT Mezun Yeterlikleri”nin “Türkiye Yükseköğretim Yeterlilikler Çerçevesi (TYYÇ) ve bu doğrultuda hazırlanan TYYÇ Sağlık Temel Alanı Yeterlilikleri (Akademik Ağırlıklı; 6. Düzey-Lisans Eğitimi) çerçevesinde anahatlarıyla düzenlenmiş bir çerçevedir. Programlar öğrencilerin bu yeterlikleri geliştirmelerini ve

bu yeterliklerini göstermelerini sağlamak durumundadır. Eğitim sürecinin sonunda, öğrenciler DKT için tüm yeterlilikleri edinmiş olmalı ve bunları uygulayabilmelidir. Çalışma programı süresince, öğrenciler yeterliliklerin farklı düzeylerini öğrenir ve uygularlar.

DKT eğitimi amacı doğrultusunda program yeterlikleri belirlenirken, aşağıda sıralanan Dil ve Konuşma Terapisi Lisans Programı Ulusal Yeterlikleri temel alınmalıdır.

Dil ve Konuşma Terapisi Lisans Programı Ulusal Yeterlikleri

BİLGİ

ÇEP 1: Dil- Konuşma Terapisi alanında temel, güncel, kuramsal ve uygulamalı bilimsel bilgiyi takip eder.

ÇEP 2: İnsan iletişimi, dil, konuşma, ses, işitme, beslenme ve yutma ile ilgili süreçlerin biyomedikal (anatomik, nörolojik, fizyolojik vb), dilbilimsel, psikolojik/davranışsal ve gelişimsel temelleri hakkında kuramsal ve uygulamalı bilgiye sahip olduğunu gösterir.

ÇEP 3: Dil- Konuşma Terapisi alanına özgü değerlendirme ve uygulama için gerekli teknoloji, araç ve gereçleri bilir.

ÇEP 4: Dil-Konuşma Terapisi alanında doğru, güvenilir, geçerli ve kanıta dayalı bilgiye ulaşarak kullanır.

ÇEP 5: Dil ve Konuşma Terapisi alanında güncel ve geçerli olan ICD ve ICF, DSM 5 gibi sınıflamalarda kodlanmış ve tanımlanmış bozuklukları bilir.

ÇEP 6: Dil ve Konuşma Terapisi alanında gerekli olan kuramsal ve uygulamalı kavram ve prensipleri kullanarak önleme, işlevsel değerlendirme, ayırıcı tanı, müdahale, terapi, re/habilitasyon çalışmalarına yönelik plan yapma, program geliştirme ve uygulama yapmayı bilir.

BECERİLER

ÇEP 7: Multi-disipliner, interdisipliner ve transdisipliner ekip içerisinde alanıyla ilgili sorumluluk ve insiyatif alır ve gerekli işbirliğini yapar.

ÇEP 8: Birey, aile ve topluma yönelik dil ve konuşma terapisi uygulamalarında biyo-psiko- sosyal ve kültürel temelli bütüncül bir yaklaşım sergiler.

ÇEP 9. Dil- Konuşma Terapisi alanında gerekli teknoloji, araç ve gereçleri kullanarak kanıta dayalı verileri toplar, kayıt tutar, yorumlar, sonuçları raporlar, terapi planını/programını hazırlar, uygular ve izler.

ÇEP 10. Dil ve Konuşma Terapisi alanında gerekli teknoloji, araç ve gereçleri kullanarak kanıta dayalı önleme, işlevsel değerlendirme, ayırıcı tanılama, müdahale, terapi, re/habilitasyon uygulamalarını yapar.

YETERLİK

Bağımsız Çalışabilme ve Sorumluluk Alabilme Yetkinliği

ÇEP 11: Dil ve Konuşma Terapisi alanında bağımsız olarak çalışmalarını etkin ve yeterli biçimde organize eder, kalite ve organizasyon fonksiyonunun devamlılığını ve mesleki gelişimini sağlar. ÇEP 12: Dil ve konuşma terapisi alanında güncel bilgileri kullanarak bireysel ve/veya ekip üyesi olarak sorumluluk alır, gerekli iş süreçlerini analiz ederek yönetir ve sorunlar karşısında bilgi ve kanıtlar doğrultusunda çözüm üretir.

ÇEP 13: Hasta/danışan, aileler ve ilgili diğer paydaşlar (öğretmen, hekim, psikolog, işveren vb.) ile yaş, cinsiyet, sosyo kültürel düzeyine, dil-konuşma bozukluğuna uygun iletişim kurar.

Öğrenme Yetkinliği; İletişim ve Sosyal Yetkinlik

ÇEP 14: Toplum farkındalığı yaratmak ve koruyucu/önleyici gereksinimler ve sağlık politikalarını etkileme yönünde projeler üretir, araştırma yapar, çeşitli faaliyetlerde bulunur.

ÇEP 15. Kendi ülkesinin ve diğer ülkelerin gelenekleri, dilleri ve kültürleri hakkında bilgi sahibi olmak yoluyla bireysel, dilsel ve kültürel farklılıkları değerlendirek hastaya, sağlık personeline ve topluma anlaşılır ve doğru bilgi aktarır.

ÇEP 16: Bir yabancı dili kullanarak alanındaki bilgileri izler ve meslektaşları ile iletişim kurar. ÇEP 17: Yaşam boyu öğrenme, sorun çözme ve eleştirel düşünme becerilerini kullanır.

Alana Özgü Kişilik/İş Yetkinliği

ÇEP 18: Birey olarak dış görünüm, olumlu tutum ve davranışları ile topluma örnek olur; sürekli gelişime ve değişime açıktır.

ÇEP 19: Demokrasi ve insan haklarına, insani değerlere, toplumsal ve kültürel çeşitliliğe saygılı ve duyarlı davranır.

ÇEP 20: Birey olarak mesleki görev, hak ve sorumlulukları ile ilgili yasal mevzuata, bilimsel ve mesleki etik değerlere ve ilkelere uygun davranır ve hasta haklarını gözeterek mesleğini uygular.

ÇEP 21: Öğrenme-öğretme ve yönetim sürecini kullanır; bulunduğu kurumdaki ihtiyaçlara göre hastalara, ailelere, profesyonellere ve diğer ilgili bireylere kendi bilgi ve tecrübelerini içeren bilgilendirmeler yapar, mesleğini tanıtır ve eğitim verir.

1. 2. DKT EĞİTİMİNİN İÇERİĞİ

1. 1. 1. MEZUNİYET ÖNCESİ DKT EĞİTİMİNİN ANA İÇERİĞİ VE ÖĞRENME KAZANIMLARI

Mezuniyet Öncesi DKT Eğitiminin Ana İçeriği önceki bölümlerde açıklanan uluslararası ve özellikle AB CPLOL program ilkeleri, minumum standartları göz önüne alınarak hazırlanmıştır ((CPLOL, 2007). Geliştirilecek eğitim programalarında benimsenmesi beklenen temel ilkeler Avrupa Birliği Dil ve Konuşma Terapistleri/Logopedleri Daimi Komitesi’nin (CPLOL, 2007), Eğitim için Asgari Standartlar Deklerasyonunda söyle sıralanmıştır:

1. Dil ve konuşma terapisi öğretimi için kullanılan tüm amaçlar, müfredat içeriği ve yöntemler, CPLOL’un Etik Kuralları ile uyum içerisinde olmalıdır.
2. Program, insanlar arası karmaşık iletişim ve yutma bozukluklarında mesleki uzman olmaya yönelik olmalı ve yüksek lisansa uzanmalıdır.
3. Program, bilimsel yaklaşıma, problem çözmeye ve uygulama yapmaya yönelik olmalıdır.
4. İletişim ve yutma bozukluklarının değerlendirme ve terapisi/rehabilitasyonu çalışmaları bilimsel ya da kanıt temelli yaklaşıma dayanmalıdır.
5. Program, kuramsal öğretimi, bilimsel yöntemsel becerileri içermeli; kuramları uygulamayla bütünleştirici olmalı ve önemli ölçüde uygulamaya dönük olmalıdır.
6. Program, ülkelerin kendi içindeki ve ülkeler arasındaki sosyal, dilsel ve kültürel farklılıkları anlamalarını ve bu farklılıklara saygı göstermeyi öğretmelidir.
7. Program, öğrencilerin her tip ve her yaştaki iletişim ve/veya yutma bozukluğu olan hastayla çalışabilmeleri; ayrıca bu durumların önlenebilmesi için tüm alanlardaki genel bilgileri edinmeleri ve uygulamalarını sağlamalıdır.
8. Program, öğrencilerin mesleki uygulamalarda güvenli ve etik uygulamalar için gereklilikler bağlamında hukuki ve etik sorumluluklarının farkında olmalarını sağlamalıdır.
9. Program, öğrenciye kanıt ve araştırmaları değerlendirebilecek ve temel araştırma yürütebilecek yeterliliği vermelidir.
10. Program, öğrencinin problem çözme becerilerini yeni veya bilinmedik bir çevrede uygulayabilmeye yönlendirmelidir.
11. Program, öğrencilere çoğunlukla kendi kendilerini yönlendiren ya da bağımsız bir şekilde öğrenme ve çalışma fırsatı sağlamalıdır.
12. Programda kazandırılan nitelikler DKT’lerin lisansüstü araştırma programlarına girebilmelerine olanak sağlamalıdır.

DKT-UÇEP:2016 bu ilkeleri benimsemiştir. Bu bağlamda DKT bölümleri eğitim programlarını geliştirirken eğitim içeriğini aşağıda sıralanan üç ana alanı kapsayacak şekilde belirlemeli ve dört yıllık sürece entegre bir şekilde düzenlemelidir.

1. Genel DKT alanına temel oluşturan bilimler ve bilgiye yönelik eğitim içeriği:
   1. Biyomedikal Bilimler
   2. Dil Bilimleri
   3. Davranış Bilimleri
   4. Dil ve Konuşma Terapisi Bilimi

1. 5. Araştırma Bilimleri
   6. Halk Sağlığı

2. Profesyonel değerler, davranışlar, sanat, sosyal ve kültürel bilimlere yönelik eğitim içeriği: Örneğin: Yasalar, yönetmelikler, Meslek ve Bilim Etiği, deontoloji, gibi Sağlık mevzuatı/Hukuki bilgilere yönelik; Oyun, müzik, Sanat ve kültür gibi Kişisel gelişim ve iletişim becerileri vb. Yönelik olmalıdır.
3. DKT klinik uygulamalarına (uygulama/pratik/staj) ve mesleksel becerilere yönelik eğitim içeriği: Dil ve konuşma terapisinde klinik durumlar ve mesleki uygulama becerileri (5.2.3 başlığı altında ayrıca verilmiştir).

DKT Ulusal Yeterliklerine dayalı olarak bir mezunun yetkinlik sahibi olması için DKT Lisans Eğitiminin dört yıllık süreci Şekil 1’de sunulmaktadır.

Şekil 1: DKT Eğitim Programı İçeriği

LİSANS EĞİTİMİ için anahatlarıyla hazırlanan tabloda konu, içerik ve öğrenme kazanımları genelde beş klinik parametreyi kapsayıcı (etiyoloji, özellikler, önleme/koruma, değerlendirme ve müdahale/re/habilitasyon) şekilde incelenmiş ve aşağıda sunulmuştur. Bu liste bir programın tüm içeriklerini kuşkusuz kapsamamakta ve ders adı olarak dikte etmemektedir, yalnızca asgari düzeyde olması gereken konuları göstermektedir.

1. 1. 1. 1. DKT Mesleki Klinik Uygulama/Staja Ait Bilgiler:

Klinik Uygulama Süreleri

Dil ve konuşma terapisi çalışmalarında klinik uygulama (staj) çok önemlidir. ve bu uygulamalar alanında uzman dil ve konuşma terapistlerinin sorumluluğunda gerçekleştirilmelidir. Dünya’da dil ve konuşma terapisi programlarının mezun olmak için gereken minimum klinik çalışma saatleri ülkelere göre farklılık göstermekle bilikte ortalama 1000 saat olarak tanımlanmaktadır. Amerika’da lisans düzeyi mesleğe giriş olarak kabul edildiği için klinik uygulama satti oldukça azdır (minumum 75 saat). Meslek ünvanı ve mesleki yeterlikler yüksek lisansı tamamladıktan sonra ASHA Meslek derneği tarafından yetkilendirme sertifikası ile verilmekte olup, eğitim sürecinde minumum 375 saat, sonrasında 9 ay minumum 1400 saat tamamlandıkta sonra verilmektedir. İngiltere ve Avusturalya’da lisans düzeyinde bu süre ortalama 1000-1200 saattir. olduğu belirtilmiştir. AB ülkelerinde de bu sürenin ortalam 1000-1400 arasnda değiştiği görülmektedir. Türkiye’de öğrencilerin mesleki uygulama becerilerine sahip olabilmesi için programlar en az 1000-1200 saat uygulama yaptırmayı güvence altına almalıdır.

Klinik Uygulama İçeriği

Klinik uygulamalar, programın geneline ilk yıllardan başlayarak aşamalı bir düzende yoğun uygulama biçiminde yayılmalıdır. Programın ilk iki yılı öğrencinin gözlem yapabilmesine olanak tanımalıdır. Öğrenciler ilk yıllarda öğrendikleri temel kavram, model ve uygulama bilgilerini dil ve konuşma terapisi birimlerinde danışmanlarını/süpervizörlerini gözleyerek pekiştirir; değerlendirme ve müdahale yöntemlerinin nasıl yapılacağına dair bilgi sahibi olur.

Programının 3. yılında öğrencilerin, önceki deneyimlerini daha da geliştirmesi; öğrendikleri meslek bilimi derslerini pratiğe aktarmak için değerlendirme, test yapma, problem çözme, müdahale

planlama, uygulama, raporlama vb becerilerini süpervizör denetiminde uygulamaya başlaması beklenir. Programın 4. yılında düzeyinin yoğun klinik uygulamaya ayrılması öğrencilerin mezun yeterliklerini kazanması ve yetkinlik düzeyinin en üst performasına yükselmesine olanak tanır.

Öğrenciler, klinik karar verme, işlevsel değerlendirme, ayırıcı tanılama, müdahale planlama, uygulama ve sonlandırma süreçlerini hasta/danışan üzerinde başından sonuna süpervizör denetiminde sorumluluk alacak biçimde gerçekleştirmelidir. Program, klinik uygulamalarını başarı ile tamamlayan öğrencilerin mezun yeterliklerini kazanmalarını güvence altına almalıdır. Klinik uygulamalar öğrencilere genellenebilir ve uygulanabilir yetiler kazandıracak ve terapi alan kişilerin ihtiyaçlarına uygun terapiler planlayabilecek şekilde organize edilmelidir. Dil ve konuşma terapisti, terapiler devam ederken terapinin etkililiğini sıklıkla değerlendirmeli ve gerekirse kişinin terapideki gelişim durumuna göre terapiyi yeniden yapılandırmalıdır. Her bir aşamada kuramsal bilgiyi terapiye katabilmelidir ve bu kuramsal bilgi de uygulamayı zenginleştirmelidir.

Klink Uygulama Ortamları

Klinik uygulamalar için programlar uygun altyapıyı sağlamalıdır. Uygulamar hastane, sağlık merkezleri, okullar, özel eğitim ve rehabilitasyon merkezleri, yaşlı evleri gibi farklı ortamları kapsamalıdır. Hastane ortamlarında bir dil ve konuşma terapistinin sorumlu olduğu bağımsız dil ve konuşma terapisi klinikleri/poliklinikleri/birimleri olmalıdır. Öğrenciler bu birim sorumluluğunda diğer farklı kliniklerin konsültasyon isteyebileceğini öğrenmelidir. Bu süreçte nöroloji, KBB, plastik cerrahi, psikiyatri, fizik tedavi, yoğun bakım, pediyatri, radyoloji gibi ilgili kliniklerde rotasyon usulü uygulama/staj yapabilmelidir.

Klink Uygulama öğretim elemanları (mentör/supervisor)

Öğrencinin klinik uygulama alanında beceri kazanmasına katkı sağlayacak öğretim elemanı/mentör/supervisör/rehberlerin dil ve konuşma terapisi bilim dalında uzman olmaları gerekir. Uluslararası literatürde öğretim elemanlarının en az yüksek lisanslı olmaları belirtilmekle birlikte, DKT mesleği ülkemizde henüz yeni olduğundan bu öğretim elemanlarının niteliklerine ilişkin asgari ölçütler şöyle sıralanabilir:

• DKT lisans mezunu olma ve lisans sonrası DKT alanında mentörlük eğitimine katılmış olma alanda /veya en az 1 yıllık iş deneyimine sahip olma
• DKT yüksek lisans ve/veya doktora derecesine sahip olma
• Odyoloji ve konuşma bozuklukları yüksek lisans/doktora eğitimine sahip olup konuşma alanında uzmanlaşmış olma

1. 1. 2. DİL VE KONUŞMA TERAPİSİNDE KLİNİK DURUMLAR

Dil ve konuşma terapisinden mezun olan bir terapistin alanında kendi işlevsel değerlendirmesini yapması ve ayırıcı tanısını koyması beklenir. Dil ve konuşma terapisi işlevsel değerlendirme, ayırıcı tanı ve müdahele sürecinde dil ve konuşma terapistlerinin yetkin olması gereken alanlar ve boyutları aşağıdaki gibidir (ASHA, 2004; 2015; CPLOL, 2007 ).

Konuşmada Akıcılık Kekemelik

Hızlı bozuk konuşma Konuşma üretimi/Konuşma sesi

Artikülasyon Fonolojik

Motor planlama ve yürütme Apraksi-Dispraksi

Dizartri-Anartri

Dil - Sözlü ve yazılı dili alıcı ve ifade edici boyutları (dinleme, işlemleme, sözlü konuşma, okuma, yazma, sosyal işlev): Fonoloji; Morfoloji /biçimbilgisi; Sentaks /sözdizimi; Semantik/ Anlambilgisi; Pragmatik (dil kullanımı ve iletişimin soysal işlevi); Prelinguistik iletişim (ortak dikkat, amaçlı iletişim, iletişim sinaylleri); Paralinguistik iletişim (jest, işaret, beden dili); Akademik (okuma, yazma, heceleme)

Afazi-disfazi

Özgül dil bozukluğu Toplumsal iletişim bozukluğu Disleksi-aleksi

Disgrafi-agrafi

Özgül öğrenme güçlüğü vb.

Biliş

Dikkat Bellek

Problem çözme Yürütücü işlevler

Ses

Fonasyon kalitesi Ses kaybı

Ses şiddeti / Perde yüksekliği Alarengeal ses

Transseksuellerde iletişim ve ses (ses değiştirme, sözel ve sözel olmayan iletişim) Ses hijyeni

Profesyonel ses kullanımı

Rezonans

Hipernazalite Hiponazalite

Cul-de-sac rezonans Öne fokuslama

Yutma ve beslenme Oral faz Farengeal faz

Faringo-Esofageal/Özefageal faz

Atipik yeme alışkanlıkları (besin seçme/reddetme, olumsuz fizyolojik tepki) İşitsel habilitasyon/rehabilitasyon

İşitme kaybı /sağırlık kaynaklı konuşma, dil, iletişim ve dinleme becerileri Aksan ve diyalekt modifikasyonu

Ancak bu hizmet sunum alanlarına giren bozukluklar/durumlar aşağıda belirtilen örneklerdeki gibi çeşitli etiyolojilere bağlı olarak ortaya çıkabilir, çevresel ve/veya belirli bir etiyolojinin olmadığı ama risk olduğu düşünülen semptomları içerebilir. DKT’lerin eğitimleri süresinde bu klinik durumları, riskleri, hastalıkları öğrenmeleri, bilmeleri ve kendi alan yetkinlikleri sınırları dahilinde müdahale etmeleri gereklidir. Örneğin,

• Yenidoğan sorunları (örn., prematür, düşük doğum kilosu, maddeye maruz kalma vb)
• Gelişimsel yetersizlikler (örn. Özgül dil bozukluğu, otizm spektrum bozukluğu, disleksi, öğrenme güçlükleri, dikkat eksikliği, zihinsel yetersizlikler, tanımlanmamış nörogelişimsel bozukluklar vb)
• Oral anomaliler (örn. Yarık damak/dudak, dental maloklüzyon, makroglossi, oral motor disfonksiyon vb);
• Orofasiyal miyofonksiyonel bozukluklar (örn. Ağızdan solunma alışkanlığı, orofasiyal tikler, gergin oral dokular, çiğneme ve çiğneme kasları, dudaklar ve dil pozisyonları sorunları vb)
• Solunum yolu işlevlerinde sorunlar (örn. Larinks sorunları, kronik öksürük, anormal solunum paternleri veya havayolu koruma sorunları, paradoksikal vokal kord hareketleri, trakeostomi vb)
• Solunum paternleri ve.. (örn. Bronkopulmoner displazi, kronik obstrüktif pulmoner sorunlar)
• Farengeal anomaliler (örn. Üst solunum havayolu obstrüksiyonu, velofarengeal yetersizlik ve yetmezlik vb)
• Larengeal anomaliler (örn. vokal fold patolojileri, gırtlak kanserleri, trakeal stenosis, vb)
• Ses bozuklukları (fonksiyonel ses, Transgender ses, profesyonel ses vb)
• Nörolojik hastalıklar/işlev yetersizlikleri (örn. Travmatik beyin zedelenmesi/hasarları, serebrovasküler kazalar/hastalıklar, sağ beyin hasarı, demans, Alzheimer’s hastalığı, Parkinson hastalığı, ve Amyotrophic Lateral Sclerosis vb)
• Psikiyatrik bozukluklar (örn. şizofreni ve psikotik durumlar vb)
• Genetik bozukluklar (örn. Down sendromu, Fragile X sendromu, Rett sendromu, velokardiofasiyal sendrom vb)
• Nedeni bilinmeyen durumlar (tanımlanmamış durumlar, riskler, örn. gecikmiş konuşma, beklenmedik gecikme vb)

Dil ve konuşma terapisi mesleğinin ülkemizde yeni tanınması; sağlık kurumlarındaki yapılanmanın yeni başlaması ve sağlık meslekleri içinde işbirliği içinde çalışacak diğer disiplinlere de yol gösterici olması bakımından bu raporda yukarıda sözü edilen durumları kapsayıcı üç liste oluşturulmuş ve açıklanmıştır.

1. 1. Çekirdek Semptomlar/Durumlar/Riskler Listesi
   2. Dil ve Konuşma Terapisinde İşlevsel Değerlendirme ve Ayırıcı Tanı için Önemli olan Çekirdek Hastalıklar ve Bozukluklar Listesi
   3. Dil ve Konuşma Terapisi İşlevsel Değerlendirme/Ayırıcı Tanı/Müdahale Alanları ve Öğrenme Düzeyleri ile Çekirdek Hastalıklar/Bozukluklar İlişkilendirme Listesi

Bu liste mezun bir terapistin karşılaştığı iletişim, dil, konuşma, ses ve yutma bozukluklarına ilişkin bilmesi gerekenlerdir. Kuşkusuz bunlar çok çeşitlidir ve burada hepsini sıralamak mümkün olmadığından yalnızca temel olanlar özetlemiştir.

1. 1. 1. 1. Çekirdek Semptomlar/Durumlar/Riskler

Dil ve konuşma terapistinin sağlık hizmeti sunan klinik ortamlar (hastane, poliklinik, acil klinik, yatan hasta servisi, sağlık merkez birimi, sağlık ocağı vb) ile eğitim, özel eğitim ve diğer rehabilitasyon ortamlarında (rehberlik ve araştırma merkezi, okul, işyeri, özel eğitim ve rehabilitasyon merkezi, yaşlı bakım evleri, ev, vb) karşı karşıya olduğu ve belirli düzeylerde yönetmesi gereken “ilk karşılaşma durumları”nı içeren genel terimlerin alfabetik olarak sıralanmasını içermektedir. Çekirdek Semptomlar/Durumlar/Riskler Listesi aşağıda iki ana başlık altında toplanmıştır:

1. 1. 1. 1. 1. Çekirdek semptomlar/durumlar/riskler
               • Hastaneye, bir sağlık merkezine, bir özel eğitim merkezine, resmi ya da özel bir dil ve konuşma bozuklukları/terapisi merkezine vb başvuran bireyin geliş anında dile getirdiği yakınmalar; örneğin, çocuğum konuşmuyor; sesleri söyleyemiyor vb.
               • Bir hekimin belirli bir tıbbi teşhis/tanı ile yönlendirdiği; örneğin, serebral palsi, nödüle bağlı ses kısıklığı,
               • Bir öğretmenin olası bir problemle gönderdiği veya bireyin/ailenin bir şüphe ile doğrudan başvurduğu klinik durumlar; örneğin, okuma-yazmayı sökememe, bebeksi konuşma,

1. 1. 1. 1. 2. Diğer Durumlar:

Temel DKT eğitimi sırasında alan ve meslek bilgisi ile beceriye yönelik dersler ve uygulamalar esas  olmakla  birlikte,  sağlık  alanında  çalışacak  DKT'lerin  adli ve psiko- sosyal durumlar, sağlıklılık durumları, çevresel (fiziksel çevre, sosyokültürel çevre) / küresel durumlar konularında da bilgi sahibi olmaları gerektiği hususunda bir görüş birliği oluşmuştur. Bu durumlar da listeye eklenmiştir.

1. A. Çekirdek Semptomlar/Durumlar/Riskler Listesi